“NAZARET ISUA,” AN TIH HI TUNGE? - I

         ‘Isua,’ han tih mai hi chuan hé hming ang pu hi an lo awm ve hlawm a, heta sawi chhuah kan han tum taka hi chu Mari hrin, thing kawkalha an khenbeh taka kha a ni a, “Nazaret Isua,” te pawh an ti deuh kher a ni âwm e(Matt.2:23; Mark.1:24; 16:6; Luka 2:39; Joh.18:5&7).

Messia lo kal tûr anga ruatna-

Bible Thuthlung Hlui bùah hian Messia lo kal tûr awm anga sawina hi hmun tam takah a awm a, zâwlneiho chuan an lo sawi tawh a ni. Heti anga Messia lo kal tûr anga sawina hmun hrang hranga ziak awm hi Judaism zuitùte rin dân a ni a, chù chu Kristiante pawh hian an pawmpui ve bawk a ni. Juda sakhua pawmtùte ngaih dânah chuan Messia chu a lo kal hunah chuan Israel lalram thar a rawn din ang a, Israel fàte chhandama chhanhim tûr leh Davida thlah aþanga lo piang tûrah an ruat a, a lalram chu chhe mai mai tawh loin, kumkhaw tlaitluana ding tawh tûrah an ruat a ni(Joh.12:34). Messia lo kal tûra sawi làwkna hi tam tak a awm avângin kan sawi sêng lo ang a, tlêm té tal chu i lo târlang teh ang. Sàm ziaktù chuan,

  “Nang zawng Melkisedeka awm dân anga

Chatuana Puithiam i ni e,”

tiin a lo sawi a(Sàm 110:4). Zâwlnei Lehkhabùa a chuan dân chuan, “Kan tân naupang a lo piang a, fapa pèkin kan awm tà a; rorêlna chu a kokiah a chuang ang a, a hmingah chuan, ‘Maka, Remruattùa, Pathian Chaka, Chatuan Pà, Remna Lal,’ an ti dâwn si a. A ram a zâu zél ang a, a ramah remnain tâwp in tâi a nei lo ang; Davida lalþhutthlêngah a þhu ang a, dik tak leh fel taka rorêlin a rawn tinghet ang, tún aþanga kumkhuain, þhahnemngaihna chuan chùng chu a ti ang,” tiin a ziak a(Isaia 9:6-7). Ziak dangah chuan, “...Ka rawngbâwltù Davida chu kumkhuain an hotù a ni ang,” a ti leh a(Ezek.37:25); a dang lehah chuan, “Zân inlârnaah chuan, ngai teh, vân chhúmte nêna lo kal mi pakhat, mihring fapa ang hi ka hmu a, Hmakhawsânga hnènah chuan a lo kal a, a hmaah chuan ani chu an rawn hruai hnai a. Tin, rorêlna te, ropuina te, ram te a hnèna pèk a ni a, mi tin te, hnam tin te leh þawng tin te zawng zawng chuan a rawng an bâwlna’n; a rorêlna chu rorêlna hlun, ral ngai lo tûr a ni a, a ram chu tihchhiat rual a ni lo ang,” a ti bawk a(Dan.7:13-14).

Judate’n Messia lo kal tûra an ngaihna hi khawi aþanga lo inþan nge ni a, engtik lai hun aþanga inþan nge a nih tih hi han chhui dâwn tà ila. Engti anga lo inþan nge tih te kan hriat chian atân a þangkai mahna le. Kum 2600 zet B.C. 660 vèl kal tàah khân Dughdova chuan fapa duhawm tak a hming Zarathustra a nei a, Zoaraster-a an lo tih þhin kha a ni. Chú nausên Zoaraster-a chu a lo puitlin hnu chuan sakhaw thar pakhat hmuchhuaktù a lo ni tà  a, chú sakhaw thar chu, “Zoarastrianism,” an tih chu a ni.

Zoroaster-a zirtîrnate-

Zoroaster-a zirtîr dân chuan mihringte siamtù(Pathian) chu lal fing tak Ahura Mazda a ni a. Mihringte chu sual leh þha thlang thei tûrin zalenna a pe a; mihringte thil tihþhat chu Nunna Bù phèk khatah ziakin a awm a, an thil tih þha lo chu a phèk lehlamah ziakin a awm bawk a. Mi an thih réng réngin an thlarau chu Nunna Bu vawngtu hnènah chuan a chho ta vang vang a, an thil tihþhat chu an tihþhat loh aia a tlêm zàwk chuan an thlarau chu meidílah a kal a, an tihþhat chu a tam zàwk erawh chuan vân ramah an kal þhîn a ni. Tin, rorêlna nî a lo la thleng dâwn a, chutih hunah chuan thlarau sual chu a tlâwm ang a, thlarau þha chuan a hneh tawh ang. Chùng mitthi thlaraute chu rorêlsakin an awm dâwn a, thír chhuan tui sa èm èm mai an pal tlang ang a, thlarau sualte chu meipui sa èm èmah chuan chatuanin an kâng dâwn a ni. Thlarau þhate tân erawh chuan thír chhuan tui sa tak mai chu tui lum deuh pip pep ang chauh a ni dâwn a ni. Lal þha chuan thlarau sualho chu lei lailîah a paih khàwm vek ang a, chutah chuan chatuana hrehawm tuarin an awm reng tawh dâwn a ni. Rorêlna nî aþang chuan hé khawvèl hi sual réng réng awm tawh loin hlim leh duhawm takin chatuanin an awm tawh ang. Zoarastrianism zuitùte rin dân chu a dang ve hret hret zél a, Zoaraster-a chuan vânah chuan Lal fing tak(Pathian) puitù Angel paruk awmin a sawi a, amah Zoaraster-a thih hnù hun engemaw ti liam hnùah chuan Zoarastrianism zuitùte chuan vânah angel vâr sáng tam tak awmin an ring ta a, meidíl lamah pawh thlarau sual þanpuitù leh angel dodaltù chu 99,999 lai awmin an ring ta zél bawk a ni.

Zoaraster-a hi Pathian pakhat chauh, hmuh theih loh, khawih theih loh leh hriat theih loh a awm tia zirtîrtù hmasa ber a la ni a, a thu zirtîrte hi Zoarastrianism lehkhabu thianghlim Avesta buah ziakin a awm a ni. Lal fing tak(Pathian) Ahura Mazda chu hmuh theih loh, khawih theih loh leh hriat theih loh a ni a, a kutchhuak thil siam atang chauhin kan hre thei an ti an ti tlat a ni. Tin, Zoaraster-a zirtirna zuitute chuan Zoaraster-a chu khawvel awm tirh atanga chhutin kum 9000 tawp lamah a lo piang a, a fapa chu Zoaraster-a thih hnu kum 3000-ah a lo piang ang a, Sayoshant, khawvel mite chhandamtu(Messia) a ni ang an ti. Hei hi Juda hnamte’ an hnam chhanchhuaktu Messia an beisei tanna a ni.

Judaism sakhua chu-

Israel-te chu Judaism sakhaw zuitute an ni a, Pathian chu tam tak awm mah sela, Jehova chu Israel-te hnenah chauh awmin an ruat a. An rin dan a danglam chho ve hret hret a, Kanaan rama an awm lai khan an pathian jehova chu Kanaan ramah chauh a awm a, Aigupta ramah kum 430 an awm lai khan an hnenah chuan a awm a, an lo chhuah leh laia thlalera an pem kawi an pem kawi lai khan an Pathian chu a pem kawi ve zel a, kum 3200 vel zet kal taah khan Aigupta atang hian Mosia hoin an lo chhuak leh ta a ni. Mosia chuan Sinai tlang atangin lungphek pahnih a rawn hawn a, chutah chuan Jehova dan zam ni awm tak thu sawm pek chu a ziak a, chuta inziak thu pali bik chu lo tarlang ila-

1. “Keimah lo chu pathian dang reng reng i nei tur a ni lo.

2. Milem siam chawp, chung lam vana mi emaw, hnuai lam leia mi emaw, lei hnuai lama tuia mi emaw, a eng anpui mah i insiam tur a ni lo; chung chu chibai i buk tur a ni lo a, an rawnbg i bawl tur a ni hek lo. Kei Lalpa i Pathian hi Pathian thikthuchhia,pate khawlohna avanga fate hrem thin, mi hawtute chu chhuan thumna leh chhuan lina thlenga hrem thin leh, mi hmangaiha ka thupekte pawmtu sang tam takte chunga khawngaihna lantir thin ka nih hi.

3. Lalpa i Pathian hming chu i lam mai mai tur a ni lo. Lalpa chuan a hming lam mai maitu chu hrem lohin a chhuah dawn si lo a.

4. Lalpa i Pathianin thu a pek che angin chawlhni chu thianghlim reng turin serh rawh,”

tih te hi a ni.

    Kanaan ram an luh hnu chuan an Pathian Jehova chu awm hmun nghet nei a lo ni ve leh ta a ni. Roreltute hnuaiah kum300 an awm hnuin inzawmkhawmin lalram thar an din ta a, an lal hmasa ber chu Saula a ni a; lal pathum, Saula te, Davida te leh Solomona te an lal hman a. He lalram hi ram pahnihah an inthen a, hmar lam lalram chu israel lalram niin hnam sawm bo tate kha an cheng a. A chhim lam lalramah chuan Juda lalram niin hnam thum- Juda chi te, Levi chi te leh Benjamin chite an cheng thung a ni. Solomona thih hnu kum 200 velah khan a hmar lam Israel lalram chu Assuria chuan a run a, a hneh a, salah a hruai fai ta vek a, tun thleng hian an chanchin hriat tur a awm ta lo a, ‘Hnam sawm bote,” tih an ni ta reng a ni. Chu mi hnu kum 160 vel a liam leh chuana lalram chhim lama mi chu Babulon chuan a run ve ta thung a, mi sang tam tak salah an hruai leh ta a ni. Heti anga Babulon sala an tan lai hla hi Sam nambar 137-naah kan hmu a ni. Babulon mite’n sala an hruai atanga kum 50 a lo liam leh meuh chuan Babulon chu persia mite chuan an hnehin an awp ve leh ta thung a. Juda saltangte chu persia mite chuan an rochung ta nghal a ni. Judate chu Aigupta sala an tan lai te, Babulon sala an tan lai te angin anmahni awptu Persia mite chuan an tiduhdah ve ngai lo a; anni chuan, “Jehudis,” tiin an lam thin a, heta tang hian, “Juda,” tih hi a lo chhuak ta a ni.

       Persia mite chu Judaho chungah chuan an tha em em a, chu mi avang chuan Judate chuan Persia mite sakhua atang hian thil tam tak an chhar chhuah phah a; heng Persia mite hi Zoroastrianism sakhua pawmtute kha an ni. Judate chuan pathian tam tak zingah Jehova chu an Pathian niin an ring a, an hnam tan chuan Jehova chauh chu biak turah an ruat a. Tunah chuan Persia mite hnen atangin pathian pakhat chauh a awm tih chu an lo ring ve leh ta a, an sakhuaah chuan Persia mite sakhua angin van ram leh meidil a awm tih pawh an lo pawm belhchhah ve leh ta a ni. Tin, Judate’n Persia mite sakhua atanga an thil chhar chhuah belh zinga pawimawh ber pakhat chu Messia lo kal tûr thu hi a ni. Messia lo kal tur thu hi an zawlneite leh mi dang dangte pawh chuan an lo sawi lawk ve ta a ni.

Judate’n Messia-ah an pawm lo-

Bible Thuthlung Hlui zawlneite chuan messia an beisei chu lalram thar din tur leh an hnam rawn tungding leh turin leh, hnam dang zawng zawngte chu a thuhnuaia awm turin an beisei a, “...Chatuan Pa, Remna Lal an ti dawn si a. A ram a zau zel ang a, a ramah remnaintawpintai a nei lo ang; Davida thutphahah a thu ang, ....” tia ziak a ni(Isaia 9:6-7; 7:14). Mahse Judate chuan Messia ni tûrah an ruat thei lo a, ramhuai zâwlah te an ruat zawk a, “A then tam takin, ‘Ramhuai a zâwl a, a á a nih hi; engati nge a thú in ngaihthlàk?’ an ti a,” tiin ziak a ni(Joh.10:20). Pathian sawichhiaah leh mihring ni reng sia, Pathiana insiamah te an puh a ni(Joh.10:33), Pathian fapa anga a insawi te chu an haw hle bawk a(Joh.10:36). Isua erawh chuan Pathian thu thlennate chu Pathiana vuah an ni tih Sam 82:6 thu kha a tanchhan ve thung a(Joh.10:34-35). Isuan, “He khawvel hi ngaihtuah mek a ni a, khawvel lal hi tunah paih chhuah a ni ang,” tia a thih tur thu a sawi te chu(Joh.12:31-33) Judate chuan dan lehkhabu lama Krista chu chatuana awm reng tura a sawi(Sam 110:4; Isaia 9:7; Ezek.37:25; Dan.7:14) thute tanchhanin an hnial a(Joh.12:34). Isua erawh chu tihhlum a ni ta.

Kristiante Messia a ni-

Kristiante leh Isua zuitute erawh chuan Isua chu Messia ni turah an ruat nghet tlat a ni(Matt.16:16; Mark. 8:29; Luka 9:20). Isua kha Josefa fapa anga an ruat a ni a(Luka 3:23; 4:22; Mark.6:3; Matt.1:16; 13:55), Josefa chu Jakoba fapa Juda atanga chhuan 51-na chiah a ni a. Isua hi a nu Mari hian a pasal Josefa nena an inneih hmain a pai lawk tawh a, Josefa hian Mari hi pawl pawh a la pawl lo a ni(Luka 2:4&5; Matt.1:18). Chuvangin Isua hi Mari hian a pasal Josefa nena an fa a ni lo tih kan hre thei a, Bible pawhin, “Mi ngaih chuan Josefa fapa a ni,” a ti lek chauh reng a ni(Luka 3:23). Isua hi Juda chi atanga lo piang angin an sawi fo a(Luka 1:27; 3:23; 18:38&39; Matt.20:30-31; Marka 10:47-48; Thup.5:5) Isua pa anga an puh Josefa hi Jakoba fapa Juda atanga chhuan 53-na a ni a(Luka 3:33).  Juda chi reng chu a ni a, amah Isua erawh chu Josefa fapa a ni lo a ni tih chu Bible Thuthlung Thar bu atangin kan hmu thei a ni(Matt.1:18).

Isua pianpuite-

Isua nu Mari hian a pasal Josefa nen hian  fanu leh fapate chu an nei diah a, an fate chu jakoba te, Josefa te, Simona te, Juda te an ni a, an fanute hming hi an sawi lang tel lo a ni(Matt.13:55-56; Mark.6:3). Isua pianpuite zinga pakhat hming hi Matthaia ziakah chuan, “Josefa,” tih a nih laiin Marka ziakah chuan, “Josea,” a ti thung a. Mari hi an hnamah hian a eng chi ber nge a nih tih hi chiang taka sawi theih a ni lo a; Luka ziakah chuan Elizabeti chu Mari laichinnu niin a ziak a(Luka 1:36), Elizabeti chu Arona thlah zinga mi a nih avangin a pasal nen chuan Levi chi an ni ve ve a ni tih kan hre thei a ni(Luka 1:5).

Isua pà tunge-

Isua pa hi chi danga sawi daih a ni a, Matthaia ziakah chuan, “Thlarau Thianghlim laka mi...,” ti chauhin a ziak a(Matt.1:18); Luka pawhin Mari’n Isua apai hi Thlarau Thianghlim hnathawh angin a lo sawi ve bawk a ni(Luka 1:35). Mari hnena vantirhkohin Isua a pai tur thu a hrilh lai khan(Luka 1:31) Zakaria nupui Elizabeti chuan Baptistu Johana chu paiin a thla rukna a lo hmang mek tih kan hria a(Luka 1:36); vantirhkohin a kalsan hnu chuan Mari chu Zakaria inah Elizabeti tlawh turin a kal a(Luka 1:39-40). Hetih lai hian Zakaria pawh Temple-a a rawngbawl hun chhung a zawh tawh avangin inah a haw a ni(Luka 1:23), Mari chu Zakaria inah chuan thla thum lai a awm hnuin an in lamah a haw leh a ni tih kan hmu bawk a ni(Luka 1:56). Mari an in lama a haw meuh chuan Elizabeti chu a nau hrin a lo hun der tawh mai a, Johana chu a hring ta a ni(Luka 1:57,63). Chuvangin Zakaria fa a ni ang e, ti te pawhin thenkhatin an lo sawi ta reng a ni.

Zakaria hi tunge-

Zakaria hi tunge maw a lo nih le tiin mi tam takin zawhna an rilruah a awm mai thei e. Zakaria hi Israel-te zinga Levia thlah, Levi chia puithiam hmasa ber Arona thlah zinga mi a ni a; kan sawi tawh ang khan Zakaria nupui Elizabeti pawh hi Arona thlah zinga mi bawk a ni. Lal Davida khan a rorel laiin Jerusalem Temple chhunga rawngbawltu tur Israel chhungkaw puipate atangin a ruat a, chu chu thum vawrin an rel fel a, a pawla then an ni a. Arona hian faapa pali a nei a, a fapate pahnih Nadaba leh Abihua erawh chu Arona thih hmain fa nei loin an thi a, Eleazara leh Ithamara hian na pa Arona puithiam hna chu an chhunzawm ta zel a ni. Lal Davida chuan an rawngbawl dan tur chu a rem felsak a, Eleazara thlahah hian chhungkaw puipa sawm leh paruk an awm a, Ithamara thlahah hian chhungkaw puipa pariat an awm thung a, an vaiin sawmhnih leh pali an nih chu. Heng unau pahnih thlahteah hian Temple-a rawngbawltu tur chhungkaw puipa an awm ve ve avangin thum vawr meuhin an rem fel ta a ni. Vawi sawmhnih leh pali thum vawr a nih avangin a vawi riatna chu Abija chungah a tla a(I Chro.24:10), a pawl pawla then an nih avangin pawl tinte khan  rawngbawl hna an chan hun chhung leh an rawngbawl hun chhung tur kha ruat felsak thlap an ni. Chutah chuan puithiam Zakaria Abija pawla mi kha a lo ni a(Luka 1:5; I Chro.24:10).

Ti chuan Zakaria chu a rawngbawl hun chhung tur a hman zawh khan a in lamah a haw ta a, a haw hnu lawkah a nupui Elizabeti pawh a rai ta mai a. A nupui a rai tih a hriat chuan Zakaria chu vantlang hmuh lohin thla nga chhung a inkhung bo tih kan hmu a ni(Luka 1:24,25). Tin, Elizabeti chuan Johana a pai thla ruknaah chuan vantirhkoh Gabriela chuan Mari hnena kalin Isua a pai tur thu a va hrilh khan(Luka 1:26, 30-31), Mari chuan pasal pawh nei si loa a rai theih ngawtna tur a hre lo a(Luka 1:34). A rai tur thu hrilh a nih zawh chuan Mari chu Zakaria inah Elizabeti tlawh turin a kal ta a(Luka 1:39-40), he inah hian thla thum a awm hnuin an in lamah a haw leh meuh chuan Elizabeti nau pai chu thla kua a lo tling ta a, a hrin a lo hun der tawh a ni(Luka 1:56). Mari chu Zakaria in atanga a haw leh khan nau a lo pai ta niin a lang. Heti a nih chuan Isua kha Josefa fa a nih loh avangin Juda mi anga ngaih theih ngawt a ni ta lo phawt a(a nu hnam a \àwm a nih ngawt loh chuan); Zakaria fapa a ni mai thei ta a ni tihna a nih chu. Zakaria fa a lo nih chuan Juda chi ni loin Levia chi a lo ni dawn ta a ni. Zawlneiin, “Davida thutphahah a thu ang,” ti mah sela, Israelte an la inzawmkhawm laia lalram an din laia an lalte chu Juda chi an ni ang khan Juda mi Lal Davida thutphahah Levia chi a thu dawn tihna a ni mai ang chu.

Messia a ni lo an ti-

Isua chu Judaism zuitute chuan Messia-ah an pawm lo. Isuan, “Kei lei ata khaikana ka awm chuan mi zawng zawng ka hnenah ka hip ang,”(Joh.12:32) tia a sawite chu hnialin, “Dan lehkhabuah, ‘Krista chu chatuanin a awm reng dawn,’ tih a sawi kan hria e; nangin, ‘Mihring fapa khaikanin a awm tur a ni,’ eng ti tiha ti nge i nih?”(Joh.12:34; Sam 110:4) an ti a ni. Kristiante’n Messia (Krista) nia an ruat chuan pian ni leh thih ni nei loa chatuana nung reng tûra ziak a ni a, chuvângin Isua chu Judate chuan Messia (Krista) ni tûrah an ngai lo reng reng a ni.

Bible-ah hian Isua lo kal leh tûr thu hi hmun tam takah ka hmu a, tun (kum 2010) thleng hian Kristiante chuan a lo kal an la nghak a, nghah chhuah chi a ni ang em? awng hrang hrangi i han thlir kual dâwn teh ang u. Bible Thuthlung Thar bu hian a lo kal hun leh ni tûr hi chiang tak chuan a sawi fak lo a, hei vâng hi nge ni, Kristiante hi a lo kal hun tûr thu leh a lo kal tûrah hian an buaiin tun thleng hian lo la kal tûr angin an la nghak ngar ngar a ni. ‘A hun leh ni tûr chu Pa chauh lo chuan, vâna vântirhkohte pawhi, Fapa pawhin a hre hek lo,’ tih a ni. A lo kal hun tûr chu sawi lo mah sela, a lo kal thuai tûr thu erawh chu an ziak a, “Ngai teh, ka lo kal thuai dâwn e, .....” tiin.

Judate’n an nghak thlâwn-

Messia lo kal tûr chu Judate chuan tun thleng hian an la nghak thlâwn a. Kum B.C.700-660 bâwr velah khân Isaia chuan, “Kan tân naupang a lo piang a, fapa pekin kan awm ta a,” tiin a lo sawi lawk a. Daniela pawhin, “...Ngai teh, vân chhum te nêna lo kal mi pakhat mihring fapa ang hi ka hmu a, ..” tiin a lo sawi lawk bawk a. He thu hi Kristiante pawhin an innghahna a ni ve bawk a. Thu Puan buah pawh, “Ngai teh u, ani chu chumte nên chuan a lo kal dâwn e, mit tinrêngin a hmu ang a, a naka chhuntute ngei pawh khan, ...” a ti.

Chuti chuan Persia rorêlna hnuaia Judate an awm lai atangin Messia beiseina chu an nei tan a;Grik rorêlna hnuaiah an awm leh hnuin Rome chuan a awp leh a. Rome rorêlna hnuaiah Kristiante Messia ngei chu thah a ni ta a ni. Rome chu Turks-ho chuan an hneh leh a; hetih lai hunah hian Europe khawmualah chuan indona nasa tak tak a awm deuh reng a, Judaho chu an rethei zual a, ram hrang hrangah an vak darh a, tihduhdahna an tuar nasa hle a ni. Messia a lo kal dâwn tawhin an ring a, an beiseina a lian tual tual a, ‘Messia ka ni,’ lo inti tawk lah an tam bawk. Chung zînga a langsâr ber chu Sabutai Zevi a ni.

Sabutai Zevi chu naupang te a nih atangi Bible a chhiar taima hle a, a tawngtai tlaivâr thak thak thîn a ni. A lo lian tial tial a, kum 22 a han nih ve meuh chuan, “Messia, Israel-te chhandamtu tûr ka ni, kum 1666-ah chuan Jerusalem-ah ka lut ang a, ro ka rêl ang,” a ti ta thut mai a. A tîr lamah chuan a thu sawi chu a pianna khuate chuan an awi lo a; nimahsela khaw hrang hrangah thu hrilin a kal kual a, zuitu a ngah tial tial a, a pianna khuate ngei pawh chuan a thu sawi chu an lo ring ve ta hial a ni.

Kum 1666 chu a lo hnai tial tial a, Judate tâna chhandamna chu lo hnai tial tiala an hriat avâng chuan an hlim hle a, tihduhdahna nasa tak kârah pawh chhandamtu Messia beiseina avâng chuan hlimin an lâm mup mup mai a ni. Hun chu a lo liam zel a, kum 1666 a lo thlen meuh chuan Judate’n anmahni hnam retheina ata chhan chhuaktu tûra an lo beisei Sabutai Zevi chu Jerusalem-a lut ta loin Constantinople lamah a kal ta daih mai a; chutah chuan Turks lal chuan a lo man a, taninah a khung ta hmiah mai a ni. Kum 1666 Mimkutthla(September) ni 16-ah chuan Sabutai chu Tanin ata an hruai chhuak a, ama sakhua zawma lu tan nge a duh, Turks sakhua zawm tih an zawhna chu chhângin, lu tan ai chuan Turks sakhaw zawm chu a thlang ta zawk a. Chuti chuan Judate’n Messia an beiseina chu a thlâwn leh zo ta a, beidawngin an kun leh ta tlawk tlawk mai a ni.

Kristiante’n an nghak thlâwn leh-

Rome sawrkar awpna hnuaiah chuan Isua zuitute chu an chep hle mai a, tihduhdahna nasa tak kârah an bihrukna Catacombe lei hnuai puk thim tak atang chuan Isua Krista(Messia) lo kal lehna chu nghakhlel em emin an thlîr a. Rome Emperor Constantin-a Kristiana a inleh hnuah pawh Kristiante’n  Isua Krista lo kal leh tûr an nghah chu a bâng chuang reng reng lo a ni. Kristian Kohhran pâwl chi hrang hrang a lo ding chho zel a, chungte chuan Isua lo kal lehna chu beiseiin an nghak vek a ni. Mi thenkhat chuan Adama lo pian kum atanga chhui chhoin Isua lo kal hun tûr leh kum 1000 rorêl hun tûr hi an nghak a ni. An chhui dân chuan kum B.C. 4004 Khuangchawithla ni 23 zîng lam dâr 9:00-ah khân Adama, Kristiante’n mihring zawng zawng thlahtu bul nia an ruat chu a lo piang a; hei hi James Ussher-a chhui dân a ni.

Bible Thuthlung Hlui Genesis bung 1-ah chuan, “Pathianin ni ruk chhûngin thil engkim a siam zo a, ni sarihnaah a châwl a ni,” tih thu a awm a. Bible vek Thuthlung Thar-a Petera lehkhathawnah chuan, “..Lalpa ngaih chuan ni khat hi kum sangkhat ang a ni a, kum sangkhat pawh ni khat ang a ni,” tih thu a awm bawk a ni. Chuti a nih avâng chuan Genesis bua Pathianin ni ruk chhûnga thil a siam zawh avâng chuan  ni ruk chu kum sangruk angin an chhut ta a. Chuti chuan kum sangsarihna chu Krista hoa kum sangkhat rorêlna hun tûrah an ruat a. Khuangchawithla ni 23, kum 4004 atanga an chhut chuan kum 1994 Khuangchawithla ni 23 chu kum sangruk a tlinna tûr chiah a ni a, a tuk chu  kum sangkhat Lalram thar, Isua Krista hoa mi felte rorêl hun tûr niin an chhut a. Chuti chuan kum sangkhat Lalram lo thleng tûra an beisei chu nghakhlel takin an thlîr a, ni 24 Khuangchawithla, kum 1994 lo thleng tûr chu khawthlang ram chuan hlim taka hmuakin special cake te an lo siam a ni.

Nimahsela chu ni chu a lo thlen chuan an beisei kum sangkhat Lalram chu a lo thleng thei ta si lo a. “Ni 26 Khuangchawithla, kum 1994 zawk hi a ni ang e,” an ti leh a; chu chu Dr.Livefoot-a’n  a chhut dân a ni a, ni 26 Khuangchawithla, kum B.C. 4004ah khân Adama a lo piang niin a chhut thung a ni. Mosolman lehkhabu thianghlim Kuran buah erawh chuan kum B.C. 4001-ah Adama kha a piang niin an ziak thung a ni. Dr.Livefoot-a chhut dânah pawh chuan ni 26 Khuangchawithla, 1994-ah pawh chuan kum sangkhat Lalram chu a lo thleng leh thei ta chuang lo a, tam tak an veidawng leh a ni.

He mi hnu hian mi thenkhat chuan Nostradamus-a hrilhlawkna, ‘Kum 1999 thla sarihna(July)-ah khawvel a tâwp ang,’ tih chu innghahna’n an la hmang ta cheu a. Mi tam takin he pa hrilhlawkna hi an ring em em a; a hrilhlawkna pakhat chu Adolf Hitler-a kha a naupan laiin kawngah a tawk a, a ke bulah bawkkhupin chibai a buk a. A lo hmutute chuan chu mipa naupang chibai a buk ngial mai chu a chhan an zawt a. Nostradamus-a chuan, “He naupang hi mi ropui tak a la ni dâwn a ni,” tiin a sawi a ni an ti. A sawi ang ngeiin Hitler-a chu German Dictator ropui tak a lo ni ta a; chuti chauh pawh ni loin khawvel pumpui hneha awp tumin Khawvel Indopui II-na(World War II) tichhuaktu a lo ni ta hial a nih kha.

Nimahsela kum 1999 July thla a lo ral leh meuh chuan an rin leh beisei anga khawvel lo tâwp mai tûr chu a tlawlh leh ta tlat maia ni. He mi hnua Isua lo kal la beisei cheutute thenkhat chuan, “Bible-ah, ‘Kum sanghnih aia rei ka thang lo ang,’ a ti alawm,” tiin an inhnem leh a. Nimahsela tunah meuh chuan kum 2011 lai kan lo chuang kai leh ta. Tun thlenga Isua lo kal nghaktute hian eng nge an la sawi cheu dâwn le?

Khawiah nge a lo kal leh ang-

Isua lo kal lehna nghaktute hian he kan chênna khawvela lo kal leh tûrah an ngai deuh ber niin a lang a, chu chu Isua tum dân a ni ang em? Engti nge Isua’n a sawi kha? “...Mihring fapa a rama lo kal an hmuh hma loh zawng, thihna tem tawp lo tûr an awm,” a ti tlat mai a, chuvângin ama ramah a lo kal dâwn a nih chu. A nih loh leh, he kan chênna lei hi ama ram chu a ni em? Amah an heka an man tum khân Judai ram awptu Bawrhsap hmaah khân engtin nge a sawi kha? “Ka ram chu he khawvel hi a ni lo; ka ram chu he khawvel hi ni selang chuan ka thuihruaite’n an bei ang. Nimahsela ka ram chu he khawvel hi a ni lo,” a ti a nih kha. Heta a thu sawi dân hmangah hi chuan khawvelah hian mita hmuh theihin a lo kal dâwn lo ni âwm tak a ni a, a lo kal lohna lam tûra lo beisei ngawt chu nghah thlawnna leh beisei thlawnna mai lo chu hmabak a awm dâwn lo a ang hle mai.

Isua khawvela a lên lai khân a lo kal leh tûr thu a sawi tam hle a, Chanchi Tha ziaktute leh lehkhathawn lamah te leh Thu Puan bu lamah te a lang tam hle mai. Isua thu sawi zînga pakhat chu, “He ram chanchin tha hi hnam zawg zawng hnena hrilh tûrin khawvel zawng zawngah an kal ang, chu mi zawhah chuan tâwpna chu a lo thleng ang,” tih a ni. Hetah hian ‘hnam zawng zawng,’ tih leh, ‘khawvel zawng zawng,’ tih kan hmu a. Kan chênna khawvel hi a mum ti kan hria a, chu mi khawvel zawng zawngleh a chhûnga cheng hnam zawng zawng chua huap lo a, Israel hnam sawm leh pahnihte chauh he Isua tawngkam hian a huap a ni tih hriat phawt tûr a ni. Chu mi tifiah tûrin Dr.Luka’n Isua pian tûr thu a ziahna tawngkam hi i lo chhui fiah dâwn teh ang u.