S.K. Sanga (Lalsangluaia Pa)
Mizoram
chu Bawrhsap thupekin hmun thumah \hen darh a ni a;-
1. Chin Lushai
Hills
2. North
Lushai Hills
3. Lushai
Hills tih a ni.
Chin Lushai
Hills tih chu, Burma (Tuna Myanmar ti a hming thlak tak) ram lam enkawltu
Bawrhsap awp leh enkawl ang deuhvin an kal tir a, North Lushai Hills chu, E.
Pakistan (Tuna Bangladesh) Chittagong Bawrhsap awpna hnuaia awm ang deuhvin
enkawl a ni bawk a, Lushai Hills tih chu tuna kan chenna hi a ni a, Aizawl
Bawrhsap in a awp a ni.
Tichuan,
Chin Lushai Hills tih chu, tuna kan chenna Mizoram a dung mel 200 leh a vang
mel 100 aia zau a ni a, North Lushai Hills tih pawh chu Mizoram tiat dawn a zau
a ni bawk. Kum 1947-ah India in independence a hmuh a alo zalen ve dawn tak
khan British Sapho duhthusam ang takin ramri siam fel a ni ta a, Chin Lushai
Hills chu Burma (Myanmar) ramah behtir a ni ta a. Tin, North Lushai Hills pawh
chu E. Pakistan (Bangladesh ah beitir a ni ta bawk a. Sapho chuan an lo tum ang
ngeiin Mizoram chu hmun thumah min \hen darh ta a ni.
Heti
anih avang hian Mizo te luah ram chu a dung Mel 200 leh a vang Mel 100 bial
chauh a ni ta a, Mizo te Dil ropui leh hmingthang tak Rihdil pawh chu Burma
(Myanmar) ram lamah a awm ta a ni. Hei hi British hovin DIVIDE AND RULE policy
an rawn hman tichiangtu te zingah ami a ni.
Heti
chauh ram kan chan tak avang hian hun lo la kal zel tur kum 400/500 velah
chuan, tuna kan luah ram chhungah hian kan la in ekchhebengin, ram leilung
avanga mangannain min la rawn nangching ngei dawn a, chutih hunah chuan \hang
leh thar te’n ‘kan pi pu te khan ram hei chauh hi em ni min lo hnutchhiah’ ti
a, min thlahtute an rawn dem mai loh nan, British in kan ram leilung leh Mizo
hnam min \hen sawm dan hi kan thlahte hrilh chhawng thei zel turin thil awmzia
kan hriat a \ul hle a ni.
British
rorelna hnuaiah kum 58 vel kan awm chhunga Mizo te tawrhna kha ‘Engmah in a man
zo lovang’ tih mai awl tak a ni. An thuhnuaia in thawlh hmin mai lova thilthui
tak lo thlirtu kan Mizo Lal te leh pasal\ha mi engemawzat thiamthu pawh sawi
lova rawng taka an tan hlum tir a. Mi engemawzat an thah mai pawh duhtawk lova,
ram min \hen darh sak hnuah pawh hnam thleng maia min la \hen sawm zui dan hi
sawifiah zawh rual a ni lovang.
Mizo
te’n, Kutni vangthla te lo in chhim tawn a, chhiatni \hatniah te inpuibawm a,
khawtlang hrang chauh kan nih laia, min \hendarh nana ramri kham alo nih tak
khan, \henkhat Mizoram lamah awmin, \henkhat Burma (tuna Myanmar) ram lamah,
\henkhat E. Pakistan (tuna Bangladesh) ram lamah awmin \hen darh kan lo ni ta
a, ei leh bara mangan changa in banphak loh chu sawiloh, pi leh pu, u leh nau
te chhiat tawh ni a ruangdai pawh inkilpui pha lova kan awm ta hi a rapthlak
ngawt mai. Hun alo kal zel a, nikhua a lo rei takah phei chuan, chenna ramdang
nita chu, min thlahtu te leh kan unau ten en pawh in hre tawn tawh lovin, kan
in hmu ramdang mi (foreigner) zo ta anih hi.
Kan
pi leh pu te’n luchhum banchhum huam a thih pawh dawn lova an lo sah zau sa,
kan rochun dan te, nunna engzat nge kan hnam humhalh vang hian an lo sen a,
engang fakauva hrehawm nge an lo tuar tih hi \hang leh thar te hian thildang
zawng aia kan hriat makmawh a ni.
Amaherawh
chu, tun dinhmunah chuan kan hriat tur te hi hriat a hnehin hnamdang ngaihsanna
a khat kan la nih avangin, kan ram thisena leitute chanchin pawh hretheilo
khawpa kan awm hi a pawi ngawt mai. Thlahtute chanchin aia hnamdang chanchin
kan hre zawk viau hi chu thil fello deuh a awm a ni ngei ang. Chhungkuaah pawh
mahni chhungkaw chanchin aia, mi chhungkaw chanchin hre zawk mi hi zawng a fel
hlel \hin a, chawimawi turte chawimawina chang hre lova, hnamdangte chawimawi
leh an chanchin inhriat siak leh in ziah siakin kan hmanhlel viau mai rih chu a
ni si a! Mizo te hi mahni chawrchhuahna hnam chhui tur leh hre fiah tur hian
harh tharna kan mamawh hle a ni.
Hei chu ka vei ve ngawt mai. Zo hnahthlak zawng zawng veiin ani ka vei.
ReplyDeleteUnau tih takah hnahthlak, hnam khat tihtakah han awm khawm thei ila ka ti, intohdelh bawk ila, mahni in ro inrel bawk ila.
Mizo hi hnam a nihna ka hre lo e. identity hi khawi hnam mah hian hnam angin an chhiar lo, russia ho te morroco hote, german ho te pawh hian an ram hming hi hnam angin an chhiar ngai lo, MI(people) zo(tlang) ram(land) tihna mai chauh a ni e, Mi chu people, zo chu tlang, tlang hmun reh deuh ruih te hi, ava zo ve le aw helai chu a tih in an lam thin mai zawk a ni e, mizo tih hi hnam a ni lo a, mihring pawh a ni hek lo, posses noun mai chauh a ni zawk e.
ReplyDelete