Editor Picks


widgeo.net

Thursday, June 18, 2015

KRISTIANNA LEH ZOFATE

       Zofate hi kan pipute sakhua kalsanin kum za nufa zet chu tûna a tam berin kan vawn mêk Kristiannaah hian nghet takin kan awm rih a ni a; tûna India ram state pakhat ni ve mek Mizoramah phei chuan Zofa zâa za deuh thaw Kristian kan ni a. Mizoram pawn lam thlir erawh chuan Zo hnahthlâk zîngah Kristianna aṭanga pipute sakhuaa kir leh te, Kristian atâna siam mêk te leh Kristian la ni ngai rêng rêng lo te pawh an awm niin a lang.

        Eng pawh ni sela, kan ṭobul takah chuan Kristian chu kan ni hauh lo a ni tih erawh chu tuma’n kan ringhlel awm lo e, chutih rual chuan kan sakhaw biak tak erawh chu eng ang nge a nih tih lam erawh chiang taka hriatna nei chu kan tlêm hle ang. Kum 1984, Pawltlak Thla (Jan) ni 11-ah khan Mingo Missionary hnathawk pahnih chuan tûna Mizoram nita hi an lo thleng a, Mizo lalte chu Kristiana siam mai theih mi an la ni lo hle a. Sailo lal zînga dam rei bera an sawi Savunga pawh khawthlang lama a awm tawh hnuin kum 120 mi niin a la dam a, Mingo pahnihte chuan chuti taka Sailo lal dam rei chu a hmel hmu châkin an zu tlawh a, in chhûng an luh ṭan phat chuan Savunga chuan amah hmun tuma lo kalte chu, “Mingo in ni maw?” a han ti a. Anni pahnih chuan, “Ni e,” tia an han chhan chuan Savunga chuan, “Ka be peih hlawm lo a che u,” tiin kawmchar lamah a pheisan daih niin an sawi.

Mingoho khân kan ram an rawn rûn a, râlthuam leh sipai ngah lamah Mizo lalte nên an inbûk tâwk loh em avâng khân Zoram chu hnehin an awpta a, an thinlung an la tlwm loh avângin Kristianna hmangin an chhu zui a, an hneh ta a ni kan ti thei ang. N. Serzawl khuaa sailo lal chhungkuaa mi, “Thanglunglenga,” tia hriat lar chu amah ka kawmnaa ama ṭawngka ngei ka dawnnaah chuan, “British-ho khan min hnehin inhre mah sela, tûn thleng hian ka la tlâwm lo a ni,” a la ti fan a ni; amah hi ka biak hnuhnun ber ṭum chuan tar tak a ni ve tawh.
        Mizoram Synod Moderator kalchhuak pakhat chuan a thusawinaah chuan, “Mizoram mihring zawng zawng hi Kristian ni vek mah ila, Mizoram hi chu Kristian ram a ni chuang lo,” tiin a sawi a ni awm e. A dik khawp mai, Mizoram a ni emaw, Zoram a ni emaw, a chhûnga chêngte chu Kristianah inlet vek mah sela Kristian ram ni miau hek lo le.
        Kristianna hi Judaism sakhua aṭanga lo pêng chhuak niin kum A.D 30 bawr vêl aṭanga kristiante’n Messia nia an ngaih “Isua Krista,” an tih mai khan Judaism siamṭhatna hna a thawh char charna aṭanga a hnungzuitute’n a hnathawh an chhunzawm chhoh zêl aṭanga lo zi chhuak a ni tlat a; Kristiannain a zirtir dân tam tak pawh Judaism rin dân zui a la ni tel bawk a ni. Muslim-ho zirtir dân pawh hi Judaism aṭanga lo piang ve tho, kum A.D 570 hnu lama Judaism aṭanga lo pêng chhuak bawk a ni.
        Jame Ussher-a te, Dr. Lifefoot-a te chhut dânin kum B.C 4004 kha Pathianin khawvêl a siam zawh kum niin an sawi a, kha mi kum vêk kha Kristiante’n mihring zawng zawng thlahtu bul ber Adama pian kum niin an ngai bawk a ni awm e. Kuran lehkhabu lama a chuan dan chuan Adama chu kum B.C. 4001 niin a sawi thung awm e. Kum 4004 B.C emaw, 4001 B.C emaw chu Adama te pian kum ni anga an chhût hi chu a dik pawh a dik mahna, Bible lam kan en pawhin a awm riauna lai a awm. Luka 3:23-38 kan en chuan “Isua Krista,” an tih aṭanga Adama thleng khân chhuan 76 an ni a, Isua chu kum B.C 6 vela lo piang kha a ni. Chuti chuan Adama apian aṭanga chhûtin keini hun chu kum 6000 zet a liam tawh a nih chu. Adama chu tun hma kum 6000 zet kal taa piang a ni tih chu a awihawm viau laiin B.C 4004 chu khawvel siam zawh kum anga an ngai erawh chu a dik thei ta lo a ni. Austria mithiamte chhût dân chuan kan chênna khawvêl hi kum 4.36 tluklehdingâwn vêla upa a ni tawh a ni.
        Aw le, heti hian han sawi ila; lehkhabu hrang hrang aṭanga a lan dânin leh chanchinbu lamah te kan hmuh dânin Africa ram (Khawmualpui) ah te khuan sabengtung hi kum 5000 vel (Adam apian hma kum 1000 vel) kal taah khân an lo chhawr tawh tih hriat a ni a; tin, Indonesia-ah khian mihring khi kum 18000 vel an lo awm tawh bawk a ni. India ramah hian ramhmul damdawi hi a hmanna chi hrang hrang ziak sa hiam kum B.C 4150 (Adama pian hma kum za chuang) ah khan an lo nei daih tawh nia! Heng thilte ka han sawi lan tel chhan chu Adama hi khawvêl mihring zawng zawng thlahtu ni tur chuan a naupangin a piang tlai lutuk a, a theih loh a ni tih sawi ka tumna a ni. A dang pawh sawi tur tam tak awm mah sela, sawi thui lo mai rih ila.
        Adama aṭanga a thlah kal zêlte chu Adama leh a nupui Evi chuan ei lo tûra thupêk an dawn a chhia leh ṭha hriatna thing rah an lo ei tâk avânga Pathian anchhia dawnga, chatuana nung tûr anga siam chu Pathian nên an inzawmna lo chata Isua Krista tlanna thisen tel lo chuan chatuana nun an nei thei ta lo anga inzirtîrna chu Kristiante chuan thurin laimu berah an nei ta si a. Adama bawhchhiatna chuan a thlahte zawng zawngah nghawng a neia ngaihna chu thil tak tak ni thei chi a ni ang em tih hi zawhna lian tak a ni a, lo ni tak tak ta pawh ni sela chu lam chu kan thlur vak dawn lo a, kan sawi lan tum ber lamah chuan chu bawhchhiatna sual chuan Zofateah hiang nghawng a nei ve thei em tih lam hi a ni.
        Aw le, kan thu hmasaah khan han kir leh lawk ila. Adama lo pian hma daih khan khawvêl ram dangah mihring an lo awm daih tawh thu Bible bu pawn lam aṭangin mithiamte ziak kan sawi lang tawh a. Tin, Bible-a lang zing tak mai Aigupta ram (Egypt) ngeiah pawh Jakoba fapa sawm leh pahnihte zinga mi Josefa pawh Aigupta rama roeltu a nih hma daih khan Aigupta mi dik tak lalna inrochung chhawng zêla lal inthlah chhâwngah chuan hian khawvêla lalna inrochung chhoa lal chhungkua inthlah chhawng lal rei ber record an tling a, chhuan 1200 teh meuh an lo lal a nih chu. Israel te chu Isua aṭanga Adama thlengin chhuan 76 chauh an liam hman a nih kha, chu pawh lalna inrochung pawh ni chuang lo, mihring inthlah chhawng chho mai a ni lehnghal. Bible kan en chuan Gen. 4:14-ah chuan Kaina khan miin an thah a hlauh thu kan hmu a. Kaina chu Adama leh Evi-te fapa upa ber niin an fapa pathumna a la pian hmain a ni mahna, a nau Abela chu a that a, chu mi vâng chuan miin an thah ve a hlau a nih chu. Anmahni chhungkaw zinga mi thah ve a hlaua, a nau phuba chu a pain emaw, ama naute bawkin emaw an lak a hlau a nih loh chuan mi an awm ve tihna a ni mai a; a pa Adama fa (thlah) ni lo mi dang an awm ve tih a lang reng a ni. Tin, Gen. 5:1-ah chuan, “Hei hi Adama thlahte chuanna lehkhabu a ni,” tih kan hmu a; hei hian Mosian Genesis bu a ziah lai hian hnam dang (Aigupta) mite lehkhabu te pawh a awm tawh ngei a ni tih leh, Adama thlahte lo pawh mihring dang an awm tawh a ni tih a tilang bawk a ni.
        Chuti chuan Adama thlahte chu Middle East vêlah te leh Europe vêlah te chuan an lo darh ang tih chu a rinhlelhawm lo a; tuna Palestinian an tih te leh Arap an tihho zawng zawng te bakah pawh hnam engemaw zat khawthlangah khuan Adama thlahte chu an awm ngei ang. Khungho khu hnam fing hmasa deuh leh lawng vêla inkalpawh reng reng an nih avângin. Nimahsela South East Aisa vela hnam awmte hi chu thlah hran daih an ni tih a lanna chu, an hmel te, an pianzia te leh an vun rawng te a dang daih a; vun eng lam chi, mitmeng zîm deuh leh hnâr ngul hniam lam, taksa sei leh fuke tawi si an ni hlawm. Tun lai khawvêl hunah hian lawng te, rêl te, motor te leh thlawhna te pawhin inkal pawh hle tawh mah ila, kan la inthlah pawlh vak chuan loh avâng hian kan danglamzia chu hai rual a ni lo. Chu thu kan sawi lai chuan tun laiin Mizo zîngah Bet Israel invuah tute emaw chuan Israel thlah niin an inruat tlat bawk. Zaithanchhungi lehkhabu ziak “Hei le Israel,” tih te, “Israel Mizo Identity,” tih bu te kan en chuan Zofate chu Israel ni ngeiin a ngai nghet hle tih a hriat. Amaherawh chu Israel (Judate) chu Asia Minor vel aṭanga pêm kualin kum B.C 230 velah China an lo lût a, chuta ṭanga thlang tla lehin tûna Mizoramah hian lo lût ta angin a sawi a, chung mite chu Mizo pipute a puh fel dêr mai. Kan Mizo pipute chu China aṭangin tûna Mizoramah thlang an tla thla tih chu a dik reng laiin, Asia Minor aṭanga pêm kawi chho a, kum 230 B.C vela China thleng chho tate kha chu Judate (Israel) hnam an ni ngei a, Mizo pipute erawh an ni hauh lo, Judate’n China an lo thlen B.C. 230 hma daihah B.C. 770-250 laiah khan Zo mi ṭha thlâna phûm nia an hriat chu China mithiamte chuan kum 1981 vêlah chanchinbua an chhuah kha India ram chanchinbu lar tak Amrita Bazar Patrika chuan kum 1981-ah vêk a chhuah chhâwng leh tih kan hria a ni.
        Hêngte kan ngaihtuah chuan Zofate chu khawchhak lam mi, thlah hran daih kan ni tih a chiang thei awm e. Zo hnam lam chi hrang hrang zînga, “Cheraw,” kan han tih pawh hi Asia chhim chhak lam Philipine-ah te leh hmun dangah te pawh an lo kân ve niin sawi a ni a, keini’n “Cheraw,” tia kan vuah angin vuah ve kher mah suh sela, heti anga lo kân ve ṭhin hnam dangte nên hian hmasangah chuan ram thlêng hmun khata chêngho ṭhin kan lo ni tawh a ni ang tih a rin theih a, Laos rama chêngte chuan, keini’n Duhlian ṭawnga “Sial,’ kan tih hi, “Sia,” an ti a, “Lawi,” kan tih hi, “Law,” an ti bawk tih thu te kan hria a ni. Tuna Himachal Pradesh-a chêng Ladhak hnamte pawh hi kan awmna chu inhlat viau mah sela, kan pipute chu thlang an tlâk hma khân hnam khatin an lo awm hoin, hmun khatah an lo chêng tawh a, Thlang an tlâk tâkah khân an lo inṭhen darh ta a ni tih a lang. Tûna an ṭawng hmanah pawh keini chuan, “|hiani,” kan tih laiin, “Ruali,” an ti ṭhin nia swi a ni. Chu lo rêngah pawh Siberia ram vur khuh hnuaia nausen thla ruk mi hlum bêl chhûnga awm chu kum 1970-ah khân Russia mi thiamte chuan him pialin an hmu chhuak a, chu nausen chu kum 120000 kal taa mi daih kha a ni a. He nausen pawh hi Zo hnam fa a ni lo ang tih sawi har tak a ni ang. Kan pipute chuan hmasâng ata tawh khân nausên hlamzuiha thi rêng rêng chu kan hnam dâna kan neih angin hlum bêlah an khung a, inhnuaiah te an lo phûm ṭhin a ni. Heti anga an fate hlum bêla phum ṭhin hnam dang zîngah an lo awm ve a nih a, hriat chhuah a awm a nih pawhin, chung ang hnamte chu tun hma kum tam tak kal taah khân hnam khat angin ram thlêng khatah kan pipute nên an lo chengho tawh ṭhin a ni ang tih hi rin theih a ni bawk.
        Zofate sakhaw biak dân (hman dân) leh an sakhua hi Kristiante sakhaw biak dân leh an sakhua nên a inang lo hle a; keini Zo hnam pipute sakhaw bulah chuan, hmasânga kan pipute hnêna Pathian inpuannaah hian chiang leh fiah angreng takin a inhriattir a ni. Sawi fiahna tam tak nei loin a tawi zawngin sawi ila, kan thu a thui lutuk loh nan. “Pathian,” an tih awmzia chu, “Pa, mi thianghlim,” tihna a ni. A awmna hmun hi Van hla tak, engmahin (mihring thlarau chauh lo chuan) an thlen phak lohna hmun anga sawi a nih ve fo avangin a hmingah hian, “Pu Vana,” ti tein an lam a, “Van chung khua,” te an ti a, “Van chunga Pathian,” tihna a ni. “Khua” hi Pathian an sawina a ni. Mihring mi mal vengtu anga a lannaah chuan “Khaltu’” an ti a; chhungkua leh hnam siamtu leh enkawltu anga a lannaah chuan, “Sa,” an ti a, khawtlang leh hnam emaw, lalram pumpui enkawltu leh venghimtu anga a lannaah chuan ,”Khua,” an tih ṭhin avangin hla thua an sawi chuan, “Khuanu” emaw, “Khuapa,” emaw an tih ṭhin. An koh dân tam berah chuan, “Chung Pathian,” emaw “Khawzing Pathian,” emaw an ti ber. Koh dân hrang hrangin ko mah sela, Pathian chu pakhat tho a ni. Heng a hming an lamte zingah hian, “Khuavang,” tih te, “Tlang lal,” tih te pawh a la awm a, “Tlang Lal,” a nihna ang te hian an be fo a, “Lasi,” a nihna ang te hian biak a ni bawk a, Lasi,” tih ang hi chuan Chunga Pathian ni loin, a aia hnuaia mi angin an bia. Khuavang a nihna hming hi chuan an be ngai chiah awm lo e.
        A hmaa kan sawi tawh angin Kristianna hi chu Judaism Juda sakhaw hlui aṭanga rawn pêng chhuak a ni a, Adama thil tihsual avâng a thlahte zawng zawng anchhe dawng, chatuan nunna chang zo lote’n chatuan nun an chan leh theihna turin Pathian mihringa lo changa khawvela thi tura lo kalin Isua Krista chu thing kawkalha khenbeha awmin a thi a, a tho lehin vânah a lâwn a, nakina lo kal leh turin an ngai a, chu Isua tlanna thisen ringtute chauh lo chuan chatuan nun chang thei lo turah an ruat a. Adama chu khawvêl mihring zawng thlahtu nia an ruat avângin khawvêl mihring zawng zawngin nunna an neih lehna turin Isua tlanna thisen an mamawh niin an hre tlat a ni.
        Chuti chuan Pathianin Adama a siam ni khân hluma a mihring siam chu a hnarah nunna thaw (Hebrai ṭawnga “Ruakh” an tih) chu a thaw lût a, mihring chu mi nung a lo ni ta tih Gen. 2:7-ah ziak a ni. Kha nunna thaw a hnara a thawk luh kha keini pipute chuan an sakhaw ṭawngin “Hu,” an ti a ni. Nimahsela nunna thlarau, chatuan nunna tur thlarau an sawi chu (Hebrai ṭawnga “Nefesh,” an tih chu) mihringin an pian chhuah tirha an pianpui niin an zirtir a, chu chu Adama bawhchhiatna avangin an hloh ta niin an ngai a, chu chu Isua thihna avangin chu thihna leh a lo thawh lehna ringtute chu Pathianin a rawn pe leh taah an ruat a ni. He nunna thlarau (mihring thlarau an tih) hi Hebrai ṭawngin nefesh an ti a ni awm e. Sap ṭawngin “Soul,” an tih bawk chu a ni. Hei hi mihring a lo thih khan a taksa chhuahsanin mitthi khuaah a kal a, chu mi hnuin Isua lo kal hunah a taksa ṭawih ral tawh nên inzawm pum lehin hremhmunah emaw, vanramah emaw kal turin an ruat.
        Chuti chuan mingohoin Zorama Kristianna an put luh khân an thu sawi lo pawm hmasatute chu mi ṭha leh lal te ni loin, mi chhia leh rethei te teho kha an ni deuh ber. Mi in kawngkaa dakin, “Isua hi lo ring ve tawh rawh u,” an ti a; a ringtute (an thu sawi awihtute) chu van ram chang tûr an ni ta mai. Hun a lo rei deuh hnu chuan, an thu sawi awiha lo rin mai kha van ram kaina atan a lo tâwk ta lo; sual inhriatna neih a ngai tel tlat ta mai, chuti lo chu vanram a chan theih loh niin an zirtir a ni. A hnu lehah chuan sual inhriatna mai ni loin, pianthar kher a ngai leh ta tlat a, tunah phei chuan vanram chang turin tuia inhnim pil kher te, Sinai tlânga Mosia dân lâk, lungphek pahniha ziak dân sawm zawm kim vek kher te a lo ngai ta zêl a nih hi. Chu mai ala ni lo, “Vawk sa ei leh chaichim sa ei chu an boral tlâng ang,” tih Bible ziak chu zawm loh chuan, “An boral tlâng ang,” tih hian, ‘Chatuan nun an nei lo ang (vanram an lut lo anga),” tihna tluk a ni tlat a ni.
        Zofate sakhua leh hmasânga kan pi leh pute hnêna Pathian inpuannaah thung chuan mihring kan lo piana nausen kan nih khân nunna thaw (pipute sakhaw) ṭawnga “Hu,” an tih chu kan pian chhuahpui nghal a, nunna thlarau (kan pipute’n “Zing,” an tih erawh chu Kristiante’n an pianpui anga an ruat lain keini Zofate chuan kan pian chhuahpui lo a, kan nausen lai (kan pian chhuah hnuin) Pathianin Amaha mi min pe a, chu nunna thlarau, “Zing,” an tihah chuan nunna te, chakna te, enna te, thil tih theihna te a awm nghal a, chu Zing chu khawzing Pathian hnen aṭangin kan nute chhul ata kan lo pian chhuah hnu, kan la nausen lai khan pekin kan awm a; chu nunna thlarau Zing chu chatuana thi ve lo tur, thlarau khawvela chatuana nung reng Pathian thlarau chu a ni a, mihringte thil sual tih leh bawhchhiatna mai mai avânga hloh leh chan theih a ni ve tawh lo. Kan Pathian, KHUA chuan mihringin a tihsual hian ama taksa (tisa) chungah a tihsual man a ṭhingin a tuar mai a, thlarau khawvêlah a tisa khawlohna avanga tuarna a thlentir ngai lo a ni.
        Chu vangin keini Mizote chu aAdama thlah ni loin, khawchhak fa, thlah hran daih kan nih avângin Adama tihsual mawh kan chungah a tla ve thei lo a, Kristian kan ni thei hek lo. Zo hnam mi, Zo thlah dik tak, khawthlang lam mi nêna thlah pawlh a nih loh chuan, Kristianah lo inziak lut mah sela, Kristian tak ni loin, “KRISTIAN SAPHUN” chauh a ni ang. Adama thlah zînga mite chauh Judaism emaw, Kristian emaw an ni thei a ni. Kristian ni si loa Kristiana inchhâl ve ngawt hi mahni leh mahni inbumna nasa tak a ni a, “tuai” leh “patil” ang chauh an ni e.
        Aw le, tunah hian keini Zo hnahthlak hi Adama thlah kan nih loh avângin Kristian kan ni ve lo a, kan ni thei bawk hek lo tih thu kan sawi hian Zofate zinga tam takin awih lo mah sela a dikzia an la hre chhuak tho tho dawn a ni. Chu thu sawi fiahna turin thil chi hnih khat lek i han tar lang dawn teh ang u.
        Hman lai chuan mite’n kan chênna lei hi phêk zâwl duai turah an ngai ṭhin a, hei hi keini Zo hnam pi leh pute ngaih dan pawh a ni ve chiah a ni. Chu vang chuan Kristian kohhrana Protestant an din hmaa Roman Katholic chauha an din lai te khân Roman Katholic kohhran chuan lei hi phêk zâwl duai tûrah an ruat tlat a, Capernicus-a te, Kepler-a te khân thih ngam hial khawpin lei mum thu an puang a, khatih lai hunah khân kohhran dânah chuan thiam loh an chang sa ringawt mai a ni. Heng mite hian lei mum thu puang tawh mah sela, an puan hnu kum tam tak chhûng chu lei a mûm lo ang tih rin dân an nei reng a. Mahse kan Zoramah pawh lei hi a mûm a ni tih Primary School-ah te zirin Zofate pawhin kan awiha kan puan ve daih tawh hnu kum 1992 Khuangchawi Thla (October) ni 31-ah chuan Roman Katholic kohhran hruaitu lu Pope chuan lei hi a phêk zâwl duai a ni tih ngaih dan chu a ṭhiat chauh a ni. Upa Dr. P.C. Biaksiama chuan Revd. Chuauṭhuama nêna Theological Debate an neihnaah chuan Bilbe-in lei hi a mûm thu a sawi ve tho angin Isaia 44:22 thu ṭanchhanin a ziak na a, Revd Chuauṭhuama chuan he lai Bible châng thu hi Bible mithiam (scholar) te ngaih dânah lei mûm thu sawina a nih loh thuin a hnial thla a ni. Isaia 40:22 thu chu, “Ani chu leilung kualkhungna chunga ṭhua chu a ni a, a mithmuhah chuan lei chunga awmho chu khaute ang lek an ni a; ani chu van khi puan in chung anga kai pharha, puan in awmna turah zara..,” tih a ni. Hetah pawh hian, “Ani chu leilung kualkhungna chunga ṭhua chu a ni…,” a tih avângin lei mûm thu sawina a ang lo reng a ni. Châng dangah pawh, “Vana ṭhua chu a nui ang,” tih te (Sam 2:4), “Lalpa chuan heti hian a ti, “Van ka ṭhutphah a ni a, lei ka ke nghahchhan a ni; in eng angin mi saksak ang?” tih te (Isaia 66:1)(T.T. 7:49) kan hmu bawk a ni.
        Tin, Joshua ni auh din, an sawi lar tak mai hi han thlir chho leh ta ila. Joshua leh a hote (Israel fate) leh Amor hote an indo lai khân Joshua chuan hnehna chan ngei a duh avângin Pathian hnênah a dil a, Ni a au a,
        “Nia, Gibeon khaw chhûngah ding reng rawh;
         Nang pawh thlaa, Aijalon ruamah hian awm reng rawh,”
a ti a ni awm e (Josua 10:12). He thu hi Jasara buah ziah a nih thu Josua buah hian a lang nghe nghe a (Joshua 10:13). Mahse he Jasara bu hi hmuh tur a awm tawh lo a ni ang, “Death Sea Scroll,” an tih mai, tuipui thi chheh vêla awm Umran pûka thil hlui chi hrang hrang an hmuh chhuah zîngah te pawh a tel thu an sawi lo. Heta Israel fate leh Amor-ho indo hi kum B.C 1200 bawr vêl (Israel-hoin Aigupta aṭanga chhuaka Kannan ram an luh ṭan vêl) lai kha a ni a, he Josua bu an ziah hun erawh chu he mi hnu lam daihah B.C 597 – 586 (Babulon sala an tân kum 1103 ral hnu lam mah) kha a ni a, he Josua bua lo lang “Ni auh din” hla Jasara bua chuang hi tak tak angin an pawm ta niin a lang e, tiin Revd. Chuauṭhuama chuan a sawi nghe nghe a ni. Revd. Chuauṭhuama pawh hian Pathian hian khawvêl hi kalphung mumal taka a lo rêl fel tawh ni si, Ama hnathawh kalh zâwnga thil a tih duh a ring lo a nih hi. Chuvangin thil awmzia leh a nihphung tak tak kan sawi dawn chuan, (1) Bible-a lo lang Josuan Ni khi a au ding tak tak lo a, Bible ziak hi daw thei lo ang hiala ngaih chi a nih lohzia tilang chiangtu a ni. (2) Josuan Ni a au ding anga Bible-a lo lang hi a dik lo a, kum A.D. 1000 hnu lam thleng pawha kan awmna lei hi Ni khian a kal hual anga Bible pawmtute leh a pawm ve lote pawhin an lo ngaih tlatna chu a dik lohzia tunah chuan kan lo hre ta bawk a. He mi hma hian India mite chuan Isua pian hma kum 250 (B.C 250) vêlah khân kan awmna lei hian Ni khi a kal hual zâwk a ni tih hi an lo pawm tawh zâwk a ni.
        Josua ni auh din chungchang hi Aigupta mite pawhin an lo sawi ve ni awm taka ziak a awm a; anni chuan, “Ni chu a tlak ṭhinna lamah ṭum hnih a chhuak a, a chhuahna lamah ṭum hnih a tla bawk,” an ti a ni awm e, a mak awm teh e. Mithiam scholar-in an sawi dan lo en ila. E.W Maunder chuan, “Ni rei bik awm thu hi nasa taka sawi a ni tawh ṭhin a, heti ang anpui deuh hi China, Egypt leh Mexico thawnthuah te awmin an sawi a. Mahse hêngte hi a kum leh darkâr (hun) a inmil thei lo ang,” tiin a sawi. Prof. Lindsay B. Longoere chuan, “Ni tihdin chungchângah hian a ziak dân kalhmang (literary form) hriat chian leh man fuh ni sela chuan ngaihsual tur a awm lo ang. He laiah hian tlar 4 zai kan hmu a; hnehna chang turin ni khat (nileng) a tawk thu phuahna a ni a. He hla tlai khawhnua lo chhiartute hian hla leh thu pangngai danglamna ngaihthahin leh, thil mak lama tui mi an nih avângin he hla hi an man fuh lo a ni,” tiin a sawi. J.F.A Sawyer chuan he thil thleng hi âwkin ni a lem avânga awm niin a ring a, a hun thuah pawh Thiṭin Thla (September) ni 30, kum 1131 B.C-a âwkin ni a lem ṭum kha niin a ring nghe nghe a ni.
        Heng kan han sawi thil pahnih aṭang pawh hian Kristiante’n Bible an rin dânah Pathian thu nung leh dawt sawi thei lo tur nia an lo ngaih hial, “Bible hi Pathian thu, rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo,” tia an pawm , Bible bu chhûnga ziak a nih tawh phawt chuan a ngial a ngana pawm bur mai tur anga an ngaih chu a lo nih lohzia a chiang thei mai tawh awm e. Chuti chuan kan hriat atana thil pawimawh tak takte chu;-

a  a) Kan chênna khawvêl hi a phêk zâwl duai lo a, a mûm a ni tih mi tinin an lo     awih ta a, a lo mûm ngei a ni tih kan hre chiang ta.
   b)   Ni khian kan awmna lei hi a hêl kual lo a, kan awmna lei zawk hian Ni khi a     hêl kual a ni tih kan lo awih ta vek a.
c  c)     Khawvêl mihring zawng zawng hi nupa tuak khat chauh (Adama leh Evi)        thlah vek kan ni lo a ni tih pawh hi kan awih hun chu tun lai khawêlah          pawh a lo thleng ṭan ta a ni.
    d)  Adama thlahte zîngah Juda mite, Arab hnam te leh hnam dang dang         ṭhenkhatte chu Kristian lo ni mah sela, keini Zofate chu Adama thlah kan nih ve loh avângin Isua Krista tlanna thisen kan mamawh ve lo a, Kristian kan ni ve thei lo a, kan nih pawh a ṭul kher hek lo a, Kristian nih kher ngai loin Chatuana nunna chu kan chang sa vek tawh zawk a, chu chu tumahin min phelhsak thei lo tihte hi a ni.


No comments:

Post a Comment