Editor Picks


widgeo.net

Saturday, July 11, 2015

EDEN THAWNTHU

V.L. Ngaihmawia

Khawnge tun ṭum chu Eden huan chungchâng hi i han bih chiang teh ang u. Kan Zorama Kristian tam berte’n Eden bawhchhiatna aṭanga ṭanin inpian thartîr tumin an campaign tlut tlut a, camping an ti, crusade an ti, El bethel an ti. Eden lam hi bul ṭan nân an hmang thlazen mai a, a pawimawh a ni ang, ka’n ngai pawimawh ve teh ang. Zirtîr nân kan hman ve duh tâkin.
Huan awmna:
          Genesis 2:8 kan en chuan, “Tin, Lalpa Pathianin chhak lamah, Eden-ah chuan huan a siam a; a mihring siam chu chutah chuan a awmtîr ta a,” a ti a. Pathian chuan leia vaivutin mihring a siam a, a hnârah nunna thaw a thaw lût a, mihring chu mi nung a lo nih tâk thu kan hmu a (Gen. 2:7), Genesis bu kan keu dâwn a nih hi. Pathian chuan a mihring siam a dahna chu “Huanah” a ni. Huan awmna chu Eden-ah a ni leh a ni.
          Mihring a dahna chu huan chhûng  chu a ni a, huan chu Eden-ah a awm tih kan hre leh a, Eden chu khawiah nge a awm tak le? Eden awmna hi “Chhak lam” niin a sawi a. Chhak lam chu khawi aṭanga teh nge? Israel ram aṭanga chhak lam ni tûrah ngai ila. A chhia leh ṭha hriatna thing rah ei a khapsak an ei avânga a hnawhchhuah khân Eden huana nunna thing rah chu an eia kumkhuaa an nun loh nân Eden huan pâwnah a hnawtchhuak a, nunna thing kawngkâ chu vêng tûrin Eden huan chhak lam pangah chuan Cherub te leh mei khandaih vir tawn zawk zawk a awmtîr niin a sawi a ni. (3:22-29)

          Pathian hian a mihring siam a dahna tûrin chhak lamah Eden-ah huan kha a siam a, chutah chuan a dah a(2:8) tih a ni si a. “Chhak lam,” tih ngawt kha hriat a har khawp ang. Chutah tih loh tûr an tiha hnawhchhuah an han nih khan Eden huan chhak lamah a tîr chhuak ni maw, nunna thing kawng vêngtu a dahte kha Eden huan chhak lam pangah an awm tlat pek a nih chu, chhak lam a uar viau mai a, chung lam a sawina pawh a ni mahna

Eden huana thil ṭote:
          Pathian chuan lei aṭangin thing mit la tak leh ei mi tinrêng a ṭotir thu te, huan lai takah nunna thing leh a chhia leh ṭha hriatna thing a ṭotîr thu te kan hmu a (2:9). Hetah hian huan laia a chhia leh a ṭha hriatna thing han ṭo ve ngawt hi ngaihtuah tham a tling. Chu bâkah nunna thing a han ṭo pawh hian ngaihtuah chu a titam hle âwm e.
Nunna thing:
          “Nunna thing” hi Thup. 2:7-ah te, 22:2-ah te kan hmu a. Ezekiela 31:9-a a sawi “Pathian thing,” a tih pawh hi he nunna thing hi ni âwm tak a ni. “Pathian huan,” a tih chhûnga ṭo a nih avângin. Ezekiela 28:13-ah hian “Pathian huan, Eden-ah,” tih kan hmu bawk a, Ezekiela vêk 47:12-a thei kûng ṭo tûr a sawi pawh hi Genesis bua Eden huana mi leh Thup. 22:2-a mi nên a inang viau mai.
A chhia leh a ṭha hriatna thing.
          He thing hi he khawvêla awm tak tak anga ngaihna Kristiante chuan an nei a ni âwm e, Adama’n a ei avânga chatuan hrem hmuna tlâk hlauh avângin tûnah te pawh inpian thartîr tumin crusade te, camping te an buatsaih mup mup ṭhin a nih hi. Mahse thil ṭo chi zîngah a chhia leh a ṭha hriatna thing awm anga sawi chu thil tak ni loin, thawnthu mai mai niin a lang zâwk. Mihring hi chuan a chhia leh a ṭha hriat theihna fing tak kan nei a, chu chu kan thil hmuh leh benga a ri kan hriat aṭang te, kan khawih fuh avânga kan hriat aṭang tein leh tema kan hriat te aṭang pawhin a chhia leh a ṭha kan hria a ni. Kan tawn hriat aṭangin finna tam tak chu kan chhar a ni i ti mai teh ang. A chhia leh a ṭha hriatna thing kung leh nunna thing kûng hi Eden huana ṭo tak tak leh, he khawvêla awm tak tak ni ngat sela chuan hmuh chhuah a ni daih tawh tur a ni. Tin, a ṭiak te pawh phun darh atân an la ang a, khawvêl hmun hrang hrangah a chi a darh tawh tûr a ni. Chutih a hnêkin Eden pawh chu tûn thlengin khawii laiah nge a awm hre loin mi thiamte an la buai a ni si a.
Eden-a lui luang:
          Eden aṭang hian huan tihnâwng tûrin lui a luang chhuak a, chuta ṭang chuan pêng liin a peng darh a ni tih kan hmu leh a (2:10). He lui, Eden huan aṭanga luang chhuak hi a lui pêng palite hming nên lam chiang taka sawi a ni a. Lui pakhat hming chu Pison a ni tih kan hmu a (2:11). Havila ram zawng zawng hualtu niin a sawi a ni. Lui pahnihna hi Gihon niin Kus ram zawng zawng hualtu a ni leh a (2:13). Lui pathumna hming chu Hiddekel niin Assuria (tuna Syria) ram chhak lama luang a ni leh a (2:14), a palina pawh Euphrates a nih thu kan hmu a.
Eden huan nawmna:
          Eden huan hi nuam danglam bîk tak anga siam niin an sawi a, Septuagint buah chuan “Paradis os,” tiin an ziak a ni âwm e; Persia hun laia an lalte’n an huan an siama a chhûng khung nuam lai, danglam bîk taka an chei sawina a ni. Bible châng dangah chuan, “Pathian huan, Eden-ah i chêng,” tih kan hmu ve (Ezek. 28:13). Van ram (Paradis) nawmzia an sawi ang deuha hahchawlhna nuama ngaih a ni e an ti a ni.
Eden leh huan khawiah nge?:
          Eden huan awmna hmun hi an chhui nasa a, tûn thlengin an la sawi thei lo a ni. “Chhak lamah,” tih a nih avângin Palestina ram chhak lam chu ni âwm tak a ni. A awmna lai ni âwma an rin ber chu Mesopotamia (tuna Irag) ram emaw, Armenia ram emaw a ni. Pison lui luanna hi Arabia hmâr chhak lam niin a langin an sawi a, “Havila ram zawng zawng hualtu niin a sawi si a. Gihon lui luanna a sawi lah chu Kus ram zawng zawng hualtu niin a sawi si a. Chu chu Ethiopia ram niin an sawi bawk si a, thil ni theiin an hre lo. “Hiddekel,” a tih hi chu Tigris lui hi niin an sawi. He lui leh Euphrates luite hi chu Assuria (tuna Syria) ram chhak lama luang niin a sawi a. Chuvângin hêng lui pahnihte hi chu Syria ram hmâr Armenia tlâng, “Ararat tlâng,” tia an sawi ṭhin chhim lam ni theia an ngaih avângin Eden huan awmna pawh hi chung lai vêl chu a nih an ring a ni.
          John Skinner-a chuan Pison leh Gihon luite hi khawia mi nge tih hre chiang lo mah ila, Hiddekel (Tigris) leh Euphrates luite hnâr neihna kan hriat avângin Gen 2:10-14-a “Eden huan,’ a sawi awmna chu Babulon (Irag) emaw, Mesopotamia (Iran) emaw hi niin a ngai a ni.
          Hebraiho chuan ‘Eden.’ Tih awmzia hi “nuam,’ tihna te, “hlimawm,’ tihna tein an hmang a ni âwm e. Pathianin ei lo tûra a hrilh “a chhia leh a ṭha hriatna” an han ei khân, “I ei ni la lain i thi ngei tûr a ni,’ tih a ni chûng khan Adama kha kum 930 a la dam a ni. Eden chu hmun nuam leh râlmuang sawi nân pawh hman a ni ve (Isaia 51:3). Juda(Israel) te leh Kristante Pathian hian eng rilru nge maw a put ni dâwn le? Nunna thing leh thing dang zawng zawng rah chu ei a phal a, a chhia leh a ṭha hriatna thing rah chu ei a han phal lo bîk ngawt mai a, ei phal loh tûr chu dah tel loh mai âwm tak a ni.
Nunna thing hming lannate:
          Nunna thing hming hi Bible-ah a lang nual a – Gen. 2:9 ah te, 3:22-ah leh 24-ah te; Thup. 2:7-ah te, 22:2,14-ah te, Ezek. 47:12-ah te, Thup. 3:18-ah te, 11:30 ah te, 15:4-ah te; Bible bu pawn lama Apocripha-ah chuan Enoch. 8:3-5 ah te, II Esdras 8:52-ah te kan hmu a ni.
An bawhchhia:
          Israel leh kristiante Pathian hi mak tak chu a ni e, mahni fapa ngei a mihring siamte tlan lêt leh ngai khawpa nunna hlan hial ngaia ei phal loh tûr thing an awmna huana han ṭotir ngawt mai hi, a tho â chu a ni bîk âwm si lo a, engkim hre tlangtu Pathian nia an lo sawi ve ṭhin a nih vei nên! Nge ni an bawhchhiat hnua ama fapa Isua chu anmahni tlan lêt leh tûrin a thihtîr châk vâng zâwk ni dawn le? Ei loh tûra a hrilh ngawih ngawih chu eiin an bawh chhe ta si a. A fapa a thihtîr châk a nih loh chuan, an ei chuan a dân zam an bawhchhiat avânga tlan leh an ngaih tûr hi a hre lâwk lo a ni mai awm mang e ti te pawh a ngaih tuah theih a ni a, Pathian fing lo tak awm dân a ang a ni.
Ava Chemtâtrâwta thawnthu ve:
          Pathian dân pêk an lo bawhchhiat tâkah chuan saruaka awm an nih an lo inhre ta tlat mai a. Pathian chuan, “Saruak i ni tih tuin nge hrilh che, thing rah ei loh tur kha i lo ei ta a ni maw?” a han ti a. Adama chuan, “I hmeichhe mi pêk (Evi) khan mi pe a, ka ei ta a ni,” tiin Evi (a nupui) chu a puh a. Hetah hian Evi chauh ni loin, amah Pathian ngei pawh a mawhchhiat tel a ang, “I hmeichhe mi pêk ngei khân...,” a tih avângin.
          Pathian chuan hmeichhia (Evi) chu a han zâwt ve leh a, Evi chuan, “Rûlin mi tihdera, ka ei ta a ni,” a ti ve leh a, rûl a puh chhâwng ve leh ta a ni. A Chemtâtrâwta thawnthu hle a ni. Evi hian, “Rûlin mi tihder a, ka ei ta a ni,” a ti a. Rûl chuan a tihder niin a lang lo. Nimahsela Kristian zirtîrna aṭang chuan he a chhia leh ṭha hriatna thing rah an ei hma pawh khan chhia leh ṭha hriatna chu an nei sa vek a, “Pathian pâwlna nun neia hlim taka awm hlutzia leh a thu âwih loh avânga hremna hrehawmzia hriatna (experience) an lo nei ta tihnaah ngaih tûr a ni,” tiin an sawi mâm chawp a ni.
Rûlin Evi a bum em?
          Rûlin Evi zawhna a pêk khân, “Pathianin, “Huana thing rah rêng rêng hi in ei tûr a ni lo,” a ti elo maw?” a ti a. Evi chuan, “Ti lo e, huana thing rahte hi kan ei thei asin: huan lai taka thing awm rah erawh chu Pathianin, “In ei tûr a ni lo,.... chuti lo chuan in thi ang,” a ti a ni,” a ti a. Rûl chuan, “Thi teh suh e; in ei ni apang chuan in mit a lo vâr ang a, a chhia leh a ṭha hriain Pathian ang in lo ni dawn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a. “In ei chuan in ei ni la lain in thi tûr a ni,” tih a ni a; an han ei a, an ei ni khan an thi ta lo phawt a, Adama chu kum 930 a dam tih kan hmu a ni. Rûl khan, “thi teh suh e,” a ti a nih kha.
          Rûlin a tihder anga Evi’n a sawi kha a lan dân aṭang chuan a tihder lo a, thu dik tak a hrilh zâwk a ang, “Thi teh suh e, in ei ni apangin in mit a lo vâr ang a, a chhia leh a ṭha hriain Pathian ang in lo ni dawn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a ni (3:4-5). Evi chuan, “Rûl sawi ang hi a nih chuan i han ei chin teh ang, a ti ni ngei tûr a ni. A rah ṭhenkhat chu loa eiin a pasal pawh a pe a, ani pawh chuan a ei ve ta a ni(3:6). He thing rah hi Evi chuan ei mi tak, mit la tak leh mi tifing tûra thing rah îtawm tak a niin Rûl sawi dân aṭangin a hria a ni ang.
          Tichuan an han ei ta ngei a, Rûl sawi ang khan an mit a lo vâr a, saruak an nih an lo inhre chhuak ta, theipui hnah chu pawnfênah siamin an fêng ta ni âwm tak a ni. Hetah pawh hian a hmaa sawi tawh angin a chhia leh a ṭha hriatna anmahniah Pathianin a dah sa vek tawh avângin an tawn hriat aṭanga intawng harh chawp mai angin a lang zâwk a ni. An mit a lo vâr a, saruaka awm an nih an inhre ta a nih chu(3:7). Pathianin Adama koin, “Khawiah nge i awm?” a han ti a (3:9). Saruak an ni tih an inhriat avânga huan thing zîngah chuan Pathian chu bihrûksan ta niin a sawi a (3:8), Pathian chuan hmu lo anga an awmna han zâwt ta hial anga a han ziak pawh hi mak tak a ni, Pathian meuh hmuh loh tûra an biru thiam hi thil mak a ni awm e.
          Chutah Pathian chuan, “Ngai teh u, mihring chu a chhia leh ṭha hriain keimahni ang a lo ni ta,” a han ti a (3:22). A thu bul lama mihring siam thu kan en leh chuan Pathian anpuia siam an nih thu kan hmu a (Gen. 1:26-27), hmun dangah pawh Pathian anpuia siam an nihna hi kan hmu (5:1; 9:6). Heti ang hian Pathian anpuia siam an lo nih tawh sana chu ei loh tûr a tih an lo ei khân a chhia leh a ṭha hriain Pathian ang an lo ni ta si a, chu mi Pathian ang an nih an lo inhre tûr tak chu Pathian chuan a thîk ang a, chu thing rah chu ei a khapsak em ni ang? Bible châng danga kan hmuh angin Pathian chu thîk thu chhia a ni si a (Ex. 20:5; Deut. 5:9)
Ramsa hming vuah:
          Kan thu hmabâka kan kal chhunzawm leh hmain thu hma lamah han kîr leh rih ila. Adama nupui Evi siama a la awm hma khan ramsa chi tinrêng leh sava chi tinrêng a siamte chu Pathianin Adama hnênah a hruai a, Adama chuan an hming a lo saksak ang ang chu an hmingah an pu hlen ta tih kan hmu a(2:19). Hei pawh hi chîk taka han ngaihtuah chuan a thawnthu hle a, Zofate pawhin Thlanrawkpa khuangchawi vêl laia ramsa leh nung chi hrang hrang hming vuah thu kan nei a, khâng te nên khan han ngaihtuah chuan Adama’n ramsa leh sava chi tin an hming a lo vuah hi a dinhmun a sân bîkna êm êm a âwm lêm lo.
Adama nupui tûr zawnna:
          Pathian chuan mihring Adama chu amah chauha âwmtîr ṭha a ti lo a, a kawppui tûr âwm siamsak a tum a (2:18), ramsa leh sava chi tinrêng lei vêka a siam vete chu Adama tân chuan a nupui tûr âwm a hmu zo lo a nih chu (2:20). Mihring pawh ni ve hlei lo ramsa leh sava zînga Adama nupui tûr Pathian meuh a han zawntîr te hi Pathian mâwl ai chuan a ziaktu mâwlna niin a lang zâwk âwm e,
          Adam nupui tûr Evi a siam dân chungchâng pawh hi âwih harsa tak chu a ni bawk. Evi chu a hrana Adama a siam ang bawka leia siam leh mai chu thil har ni âwm lo tak a ni a, Adama chu tui taka muthilhtîrin a nâkruh pakhat a phawisak niin a ziak a ni (2:21). Pathianin Adama tui taka a muthilhtîr hi Bible lam mithiam ṭhenkhatte chuan muthilhna (hypnosis) chi a eitir ni tein an sawi a ni. Adama nâkruh a lâk chhuah chu tisain a awh phuitîr a nih chu. Tichuan hmeichhiaah siamin Adama hnênah a hruai a ni (2:22).
Rûl chungchâng:
          Rûl hi Pathianin ramsa a siam zawng zawngah a fing vervêk berin a ziak a, Pathianin anchhia a lawh khan bawkkhupa kal fo tawh tûrin a ti a, kha mi hma khan engti angin nge a kal ni ang le? Mizo chuan Saphai hi rûl zîngah chhiarin ramsaah kan chhiar ve lo a, “Sap” kan tihho khu chuan rûl zîngah chhiar loin ramsa zîngah an chhiar ve thung a. He thu ziaktu hian Rûl, Evi thlêmtu hi ramsa zîngah a chhiar tel tlat ve mai a. Eng rûl pawh chu lo ni sela, a hma khân bawkvâka a kal si loh chuan a chhîpin nge a kal ang a, a meiin? Nge ni a kalin a inbingbilet kal em ni zâwk ang le? Pathian chuan ran leh ramsa zawng zawng zîngah ânchhe dawnga awm bîk tûr a ti a, bawkkhupa kal fo tûrin leh a dam chhûng zawnga vaivut ei tûrin a ti ta bawk a ni (3:14). Chu bâkah chuan Rûl leh hmeichhia chu Pathianin a indo tîr tûr thu leh, Rûl thlah leh hmeichhe thlah pawh an indo zêl tûr thu a sawi tel bawk (3:15). Hei pawh hi chhui tham leh ngaihtuah tham a tling a, kan chhui hman rih lo tûrah ngai mai ila.
          Rûl chuan a dam chhûng zawng vaivut a ei tûr thu kha a sawi a, Pathianin ânchhia a lawh hma khan Rûl khan eng nge maw a lo ei ṭhin a, chaw atân eng nge maw a lo rin ṭhin ni ang le tih te pawh hi ngaihtuah tham a ni. “Chu mi kha mi chu a ei ṭhin tih a hmain a sawi si lo a. A ziaktu hi fing taka thil ngaihtuaha ziak chu a ni ve ngei ang a, mahse a fing zîktluak pek lo a nih hi.
Evi chungchâng:
          Evi kha Adama nâkruh pakhat lâk chhuaha tîsaa awh phuitîr a ni a, mipa hian nâkruh engemaw zât chu kan lo nei a, hmeichhia erawh chuan pakhat bâk chu neih âwm loh tak a ni a, hmeichhe pângngai ang loa lo piang palh pawh awm sela, nâkruh pakhat aia tam chu (he thu ziak hi a dika kan pawm dawn a nih ngat chuan) nei lo tûr hrim hrim an ni. Evi thei ei pawh kha a bial nge a sâwl tih pawh kan hre lo a, a sawi lan loh avângin.
          Evi hnêna Pathianin a thu sawi dân pawh hi ngaihtuah tham chu a ni leh a, “I hrehawmna leh i nau paina chu nasa takin ka tipung ang a, hrehawm takin fa i hring ṭhin ang a; nimahsela i duh zâwng chu i pasal lam a ni ang a, ani chuan i chungah thu a nei fo ang,” a ti a (3:16). He lai thu hi Mizo Kristiante chuan hmeichhiain hrehawm tak leh na tak tuara fa an hrin tâkna chhan niin an sawi fo a, nau awl mite erawh chuan hrehawm an tuar hman meuh loa sawi a ni tlat thung si. Âwm ang ve deuh tak tûra thu phuah ziak chhoh a ang deuh ber mai a ni.
Adama chungchâng:
          Pathianin ei loh tûr a hrilh a ei khân a thi lo tlat mai a, “I ei ni la lain i thi ang?” a tih kha tisa thihna a ni lo nge, amah anga siam a nihna kha a hriat chhuah a hlauh avângin a thîk thu tichhe vêlin Pathian hian Adama hi a bum zâwk em ni ang? Tia ngaihtuah theih a ni. Ei a phal loh thing rah chu a han ei tâkah chuan Pathian chuan, “I nupui thu zâwma phal loh thing rah i ei tâk avâng khan lei hi nangmah avângin ânchhe dawngin a awm ta; i dam chhûng zawngin rim taka thawkin a rah chu i ei tawh ang; hling leh buarte pawh a chhuahsak ang che; tin, leia thlai chu i ei tawh ang; leia i kîr leh hma zawng hmaia thlantui luang zawih zawihin chaw i ei tawh ang,” (3:17-19) a han ti te hi chu thil ni âwm ve tak a ni a, thawrimna lo chuan engmah malsâwmna hi dawn theih a nih loh thuah chuan kan chiang tlâng vek ang. “Vaivut i ni a, vaivutah vêk i kîr leh tûr a ni,” (3:19) a han tih hian, ei phal loh kha lo ei ta lo sela, nunna thing rah leh thing dang rahte chauh kha lo ei ni ta sela chu engmah thawk hah loin chatuanin an nung reng dawn tihna a ni dawn a, nimahsela nunna nei engkim mai tîsâa lo piang zawng zawng hian awm ṭan ni an nei a, pian ni an neih chuan thih nî an nei vek dawn a ni tih hi thil chiang sa a ni a, bawhchhe lo mah sela an thi dawn tho tho a ni. A nih loh leh Enoka leh Eliza kha Adama thlah zînga mi an ni lo em nî? Thihna tem loa Pathianin vâna a hruai chhoh niin an ruat leh tho si a (Gen. 5:24; II Lal. 2:11).
          Pathianin Adama leh a nupui Evi tân savun kawrfual a siamsak a, a hâk tîr thu kan hmu a (3:21). Savun kawr hi khawia mi nge ni ang a, tu thah nge, eng vun nge tih te pawh rilruah chuan a awm thei, amaherawh chu he lam chu kan dah ṭha ang a, a dangah kan kalsan ang.
Nunna thing kawng vêngtute:
          Rûlin a thlêm thlûk tâkah chuan Pathianin Adama leh a nupui chu Eden huan ata a hnawt chhuak ta. Nunna thing chu an ei a, kumkhuaa an nun leh hlauin Nunna thing kawng chu vêngtu a dah a, Eden huan chhak lam pangah chuan Cherub te leh mei khandaih vir tawn zawk zawk a awmtîr ta a ni. Rûl ṭawng theiin a thlêm thlu niin an ngai miau a.
Cherub:
          Hei hi Hebraiho lam dânin “Kerub,” tih tûr a ni awm e. Cherub hi vân lam mi an ni a, thla pali an nei nia sawi a ni. Judaho ngaihânah chuan “vantirhkoh,” an tihte   hian thla pahnih an nei a, “Angel” an ti. Cherub an awm leh a, thla pali nei an ni a, Seraf an awm bawk a, hengho hian thla paruk an nei ve thung a ni. Cherub te hi nunna thing kawng vêngtute zînga mi kha an ni.
Mei khandaih:
          Eden huan chhak lam panga nunna thing kawng vêngtu pakhat a ni a, Pathianin Adama leh a nupui chu Eden huan ata a hnawh chhuah hnu khân he mei khandaih vir tawn zawk zawk hi nunna thing kawng vêng tûra dah ve bawk kha a ni a, a hming aṭang leh “vir tawn zawk zawk” a nihna aṭang chhût chuan kâwl phe ang emaw, ṭêk tla ang emaw hi ni mai âwm a ni. Rûl a han sawi pawh hi chhui ve tham a awm a, mahse kan thu a sei ta a, kan duh tâwk tawh mai ang chu.

2 comments:

  1. Thil awihawmloh tak tak nia lang te hi i awihlo in i pawm thei lo tak tak a ang ka ti.

    ReplyDelete
  2. I tuipui ta rau rau, Bible a inziak anga a dik theih dan turin han chhui ve leh chhin la ka va ti ve.

    ReplyDelete