Editor Picks


widgeo.net

Tuesday, December 15, 2015

MINGO AN FING BER A, AN LAL BER

                   Khawnge tún um chu khawvêl ni tla sêng loa rorêltu lo ni tawh hîn “Sap,” kan tih mai Mingohoin Mihangho an awp beh dân leh an chunga an inlulinna chungchâng thu lam hi i han thlûr bing teh thung ang hmiang, kan hawina lam i han ti danglam hret teh ang.
            Tûna “Mizoram,” kan tih chhûnga MEA (Mizo Evangelical Association) lo ding kha “Lalchhungkua,” invuahin kum 1985-ah an lo ding chho zêl a, chutah a tawi zâwngin ni 12 |au Thla (April)-ah khân Lalchhûngkua chu lo phelin, a phel lehlam chu “Nunna Lalchhûngkua,” hming pûin an lo ding chho ta zêl a, tûnah chuan, “Nunna Lalhnam,” tih a lo ni ta. A phel lehlam kha chu “Lalchhûngkua,” tih la ni chho zêlin tûnah chuan Unity Church(Church of Unity),” tih hming an lo pu ve leh ta bawk a ni.          
            “Nunna Lalhnam,” tia invuahte chuan kum 1990 chho vêl aang khân nasa taka hmalâkna chu an uar chho a, Zofate’n Mingote zirtîrna leh an nun zia laa mahni hnam (Zo hnam) nun hmuhsitna leh hnâwlna thinlung an lo neih tâk avânga Mingo sakhaw chi (Kristianna) hnâwla an hnam nun te hmanga min rahbehna sal ata chhuahna thu an tlângaupui tirh lai khân Zoram Kohhran lian ber berte chuan an dodâl nasa hle a, mingo (sâp)-ho thlavâng kha an hauh nasa hle a nih kha. Khâng hun lai kha chuan kan mi thiam henkhatte chuan mahni hnam thlavâng hauhna thu an lo ziah pawh mipui hriata phawrh ve ngam loin an up veng veng a, lam ang ka nei ta, ti ni âwm takin an rawn phawrh lang ngam ve ta chauh a nih kha.
A bulthúm tak chu-
            Mingoho khân khâng hun lai (khawvêl an awp lai) khân an duhâmna thinlung tilangin anmahni chênna thliarkâr United Kingdom mai chu duh tawk loin khawvêl ram hrang hrang doin an awp zêl a, an ram ro hlu te pawh an lâksak zêl bawk a, an chungah an inluling êm êm a, Kristianna sakhua chu an ram awp chhûngah an tuh a, anmahni hnehchhiahna hmanraw remchâng takah an neih a, Kristianna thu hmangin mihâng hnam tam tak chu an awpin an thuhnuaiah an dah a ni.
            Kristiante lehkhabu thianghlim chu Bible a ni a, Bilbe-ah chuan khawvêl hnam (mihring) zawng zawng hi Adama thlah vek niin a zirtîr a, khawvêla mihring hmasa ber chu Adama a ni a tihna a nih ber chu. Bible-ah chuan,
            “…Ethiopia mi leh put mi, phaw chawitute…,”
tih thu kan hmu a (Jer. 46:9), hmun dangah
            “I râl tu mi, i sipai rual, Persia. Lud, Put an ni,”
tih te kan hmu leh a (Ezek. 27:10). Hmun dang lehah chuan,
            Ethiopia, Put leh Lud, hnam tin lêng za chu,”
tih te kan hmu zêl bawk a (Ezek. 30:5); hmun dang zêlah pawh, “ Persia, Kus, Put te nên, an vaia phaw leh thirlukhum neite chu,” tih te kan hmu zêl a (Ezek. 38:5). Tin, bung dangah chuan, “Tin, Hama fapate chu Kusa te, Mizraima te, Puta te, Kanaana te an ni a,” tih te(Gen. 10:6)(1 Chro. 1:8) kan hmu bawk a.
            Heti hian i han sawi dâwn teh ang. Nova leh a chhûngte tuilet a kam hnua lawng aanga an chhuah khân a fapate chu Sema te, Hama te, Japhetha te an ni a, Hama chu Kanaana pa a ni tih kan hmu a (Gen. 9:18). Nova zu inrui chu a puan inah a mu sual ta a. Kanaana pa Hama chuan a pa mu sual a hmuh chuan pâwna a unaute pahnih Sema leh Japhetha chu a va hrilh a; anni pahnih chuan puan inzâwnin an hnung tawlh a, an pa Nova mu sual chu an khuh ta a, a mu sual hi an hmu ve lo a ni (Gen. 9:21 – 23). Nova fate hi pathum niin Sema a upa ber a, Hama hi a naupang ber a ni. Hetah hian kan hriat tûr chu Hama hian Fapa a neihte chu a hmaa kan sawi ang khan Kusa te, Mizraima te, Puta te, Kanaana te an ni kan tih tawh kha.
            Tichuan Nova zu rui lo harh chuan a fapa naupang berin a mu sual a hmuh leh a ute a va hrilh a, anni’n an pa mu sual en miah loa, lehlam hawi chunga puana an khuh thu te a han hriat chuan a mu suallai hmutu Hama a ni si a, Hama fapa Kanaana hming chuan a fapa leh a thlahte chu anchhia a lawh ta a ni ber ang chu.!
            “Kanaana chu anchhe dawngin awm rawh se;
              A unaute (Sema leh Japhetha thlahte) chhiahhlawhte chhiahhlawh a ni ang,”
a han ti phawt a (Gen. 9:25); chutah,
            “Lalpa, Sema Pathian chu fakin awm rawh se,
              Kanaana chu a chhiahhlawhah awm rawh se.
              Pathianin Japhetha chu tilian sela,
              Sema puan inah te awm rawh se;
              Tin, Kanaana chu a chhiahhlawhah awm rawh se,”
a han ti ta a (Gen. 9:26-27).
            Chutichuan Mingoho chuan khawvêl ram hrang hrang hnehin keini Zofate chênna ram ngei pawh chu an rawn run a, min hneh a, min awp bet a. Kristianna chu an rawn tuh ta a, chu chu chanchin ha fir mai ni loin Mingo nun leh zia an rawn tuh tel nghal bawk a. He an hnam nun leh zia hi kan ramah chauh ni loin khawvêl ram hrang hranga Kristianna an tuhna ramah a ni vek. Mingo hnam nun leh Kristianna chu thliar hran hleih theih loh khawpin an inzawmtîr a, chuvang tak chuan Kristian nih leh mingo nun anga nun tumna chu thil inzawm thûk tak a ni. Chuti ang chuan Kristianna hmangin an nun dan chuan salah min man bet ta hle a nih hi.
            Kristian zingah rau rau pawh a kal fir ber ber pâwla an sawi, America rama pêm thla ta, Puritans-ho khân Africa khawmualpui Mihangho chu salah manin, he khawmualpuia chêng Libyia hnamte hi “Put,” tia sawi an lo ni hin a, Bible-a Nova fapa naupang ber Hama fate zingah “Puta,” an tih chu a lo awm bawk si avângin Africa khawmuala Mihângte chu Hama thlah kal zêlte nia ngaiin, Nova’n Kanaana anchhia a lawhna thute kha anchhanah hmangin Mingote chuan an sal atan Pathian ruatah an ngai a; hêng an sal man Mihangho, Ethiopia mi te, Libyia mi te leh “Negro,” an tihho rêng rêngte hi Kristianah an siam ta zêl a. Kristiana an siam te te hnu chuan Bible thuthlung hlui bua bawihte awm dân tûr te chu pute thu awih tûr a nih thu Paula’n a sawi te leh Petera sawi te (Ephe.6:5-9; I Pet. 2:18-20) kha an zirtîr uar hle a ni. America rama “Civil War,” an tih chhim leh hmar indona lo chhuak pawh kha bawih chhuah duh leh duh lo indona a ni ber a; bawih chhuah duh loho kha sakhawthuah chuan Kristian ha intiho (fundamentalist) leh Bible ngaina inti an ni tlat asin!
            Mingoho khân mihângho an awp beh theihna tûrin an rilru zawng zawng hneh an tum a, chuta tana an hmanrua hman chu Kristianna Pathian thu kha a ni tlat. Pathian thu leh Bible an zirtîr dân chuan Pathian chu - ha–Ngo(God-Good-White) tih an thlun zawm a, Chuti ang bawk chuan Setana/Ramhuai chu – Sual-Hang (Dum) tih an thlun zawm leh bawk a. Chuti ang chuan an suangtuahna ril berah pawh ramhuaite chu mi hng, mi dum an ni a, vantirhkoh/angelte chu an ngo/var siau mai a ni.
            He suangtuahna hian mihringte chu a inhmuhsittîr a, mihangte chu mihring tling chiah lo, Nigger nia ngaiin hming duhawm lo tak mai, “Negro,” tih chu an puttîr hial a ni. Tunah chuan khawvel hmun hrang hrangah hian Kristiante zîngah Mingoho sal behna ata chhuah tumna a lian ta hle mai. Heti anga mingohoin mihang an sal behna lak aanga chhuah tumin kum 1960 chho vêlah khân “Black Theology” a lo chhuak a, chu chuan mihângte inngaihtuahna rilru hniam lutuk tidik leh tûrin, “Pathian chu a hang a ni (God is black),” an ti a, “Han hi a mawi a ni (Balck is beautiful),” tih te chu an thupui a lo ni ta. Heti anga, ‘Sap’ kan tihho finna phelha chanchin ha fir la chhuakin mihangte nunphunga fin ve an tum ta a nih awm chu maw.
            Kan Zoramah ngei pawh Kristianna chanchin ha leh an hnam nun chawhpawlhin Mingoho chuan Zofate min han hneh ta a, Aa AW aw Bb min han siamsak a, chhiar dan min han zirtîr leh a,
            “Khawvêlah mihring chi li an awma,
              Mi engte, mi ngo te, mi hang te, mi sen te an ni a;
              Mingo an fing ber a, an lal ber,”
tih thute chu kan lehkha thiam hmasate an by-heart tîr tlut tlut a, chu chuan kan thluak a luh hneh hle a ni ang, tûn thleng hian Kristianna kan ngaihsân rualin, Kristianna chi rawn thehtu Mingo kan ngaisâng a, an awng kan ngaisâng a nih hi; tluk loh hrim hrim enin kan en a ni ber.
            Europe khawmualpuia Kristian lo ni tawh hîn ram hrang hrang te, Asia khawmualpuia ram hrang hrang te pawh Kristian an lo ni a, Kristian lo ni tawh ram hrang hrangte kan thlîr hian Kristian sakhaw lo phuntu Mingoho nun dn la a, anmahni hnam nun dân bansan an ni deuh zêl. North Korea leh South Korea mi chêngte nunah hian a chiang takin a lang. Tûnah chuan Kristian lo ni tawh hîn ram tam tak chuan Kristianna sakhua an lo bansan ta a, kan rama a chi rawn thehtute ngei pawh tûnah chuan Kristian aangin an lo bâng ve ta hial mai. Kan ram, Zorama kan mi thiam henkhatte pawh an lo harh chhuak an ta a ang hle. Kristianna hi kan hnam sakhua a ni lo,” tih te, Mingo hi kan hnam hmelma an lo ni,” tih te chu an awngkam chhâk chhuah a lo ni ta. Kristiannain kan hnam (Zofate) nun a tihchhiat nasatzia te chu kan Kristian mithiam (mizo zinga Theologian) te chuan dim hauh loin T.V-ah te an sawi piap piap ta mai.
            Chuvangin Israel te Pathian awmtute hian Kristian Pathian, Pathian thikthuchhia, pate khawlohna avanga fate hrem hîn, a hawtu te chu chuan thumna leh chhuan lina thlenga hrem hîn (Exod. 20:5: Deut. 5:9) leh, an tlûkna tura thing rah itawm tak (a chhia leh ha hriatna thing) dahsak te tea, an tluk chhiat taka an thlahte zawng zawng thih hnua meidila paih tûra anchhia khumtîrtu Pathian, a thil tih tawh ha em ema a hriata a tih ni si, a hnua inchhîr leha (Gen. 6:6&7) mihringte chu a duh zawnga an nun tak loh avâng leh an lo sual tâk avânga kum 120 chauh dam tawh tûra a tih hnua (Gen.6:3) a hnu lama Nova aanga chhuan sawm leh pahnih thlenga kum 120 aia rei daih an la dam thu kan hmu a, chûngte chu – Sema kum 500, Nova kum 950, Arpaksada kum 403, Sela kum 403, Eberra kum 430, Pelega kum 209, Reuva kum 207, Seruga kum 200, Tera kum 205, Sari kum 127 leh a pasal Abrahama kum 175, Isaaka kum 180 te an la dam si a, dâwt sawi hîn Pathian hi biak tawh lo mai chi niin a lang.
            Zofate Pathian erawh chuan leilung pian hmaa a rem lo ruat sa mihringin a tihdik lohna rah chu mihring a nih chhûng (a dam lai hun chhûng) ngeia a hmuh tûr thu leh, thil ha a tihdik avânga a lâwmman chu a dam lai hun chhûng ngeia a dawn tûr thu te, mihringa lo piang chhuak tawh zawng zawng leh la piang leh zêl tûr tân pawh thlei bik reng nei loa Ama nihna (chatuan mi nung nihna) awmpuitu an nihna chu eng vâng maha tihdanglam theih loh ni tûra duhsaktu a nih hriaa, chu Pathian chauh chu biak mai a chi tawh lo ang maw?

No comments:

Post a Comment